--------------------------------------------------------------------------------
Emre Alhan
Özet
İnfluenza 2 yaşın altındaki çocuklarda, 65 yaşın üzerindeki yaşlı hastalarda ve influenza komplikasyonları için risk altında bulunan altta yatan hastalığı bulunan hastalarda yüksek ciddi hastalık ve ölüm oranlarına yol açar. Hastalık Kontrol ve Önleme Merkezi (CDC)’nin İmmünizasyon Pratikleri Öneri Birliğinin (ACIP) 2008-2009 yılından itibaren 6 ay-18 yaş arasındaki tüm çocuklara her yıl grip sezonu başlamadan önce influenza aşısı yapılmasını önermiş, ayrıca canlı atenüe influenza aşısının (LAIV) 2-49 yaş arasında gebe olmayan sağlıklı bireylere yapılabileceğini kararlaştırmıştır. Bu yazıda yeni ACIP önerilerine yer verilerek aşının influenza aşıları hakkında güncel bilgiler verilmiştir.
(Çocuk Enf Derg 2008; 2 (Özel Sayı 2): 30-4)
Anahtar kelimeler: İnfluenza, aşı, çocuklar
Summary
Influenza causes serious morbidity and mortality rates in patients below the age of 2 and above the age of 65 years, and in those who have underlying diseases that may cause influenza complications. The Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP) of the Centers for Disease Control and Prevention (CDC) has recommended vaccination of all children aged 6 months-18 years annually beginning in the 2008--09 influenza season, and has decided that every healthy nonpregnant person between the ages of 2-49years may be vaccinated with live attenuated influenza vaccine (LAIV). This paper contains new ACIP suggestions, as well as up-to-date information about influenza vaccinations. (J Pediatr Inf 2008; 2 (Suppl 2): 30-4)
Key words: Influenza, vaccine, children
--------------------------------------------------------------------------------
Kuzey yarı kürede influenza epidemilerine geç sonbahar ayları ile ilkbaharın erken ayları arasında rastlanır. 2 yaşın altındaki çocuklar, 65 yaşın üzerindeki yaşlı hastalar ve influenza komplikasyonları için risk altında bulunan altta yatan hastalığı bulunan hastalarda yüksek ciddi hastalık ve ölüm oranları görülür (1-5). İnfluenza salgınları nedeni ile dünyada 1990-1999 yılları arasında 36.000 ölüm ve 1979-2001 yılları arasında 226.000 hospitalizasyon vakası bildirilmiştir (6-7).
Influenza A ve B insanlarda epidemi yapan iki tip influenza virüsüdür. İnfluenza A virüsleri iki yüzey antijeni (hemaglütinin ve neuroaminodaz) baz alınarak alt gruplara kategorize olurlar. 1977’den itibaren influenza A (H1N1), influenza A (H3N2) ve influenza B virüsleri global olarak sirküle etmektedir. Muhtemelen human A (H3N2) ve A (H1N1) virüslerinden genetik olarak yapılanan influenza A (H1N1)’e de bazı influenza mevsimlerinde rastlanmaktadır. Hem influenza A hem de influenza B tipleri antijenik benzerlikleri esas alınarak daha alt gruplara ayrılmaktadırlar. Viral replikasyon sırasında oluşan nokta mutasyonlar sonucunda olan sık antijenik değişiklikler (antijenik drift) sonucunda yeni influenza virüs varyantaları oluşmaktadır (8).
Güncel olarak sirkülasyonda buluna influenza B virüsleri iki farklı genetik nesile (Yamagata ve Victoria) ayrılırlar ancak alt gruplara kategorize olmazlar. İnfluenza B virüsleri influenza A virüslerine nazaran daha yavaş antijenik değişiklik (drift) gösterirler ve son yıllarda influenza mevsimlerinde her iki nesil influenza B virüsüne de rastlanmaktadır (8).
Yüzey antijenlerine özellikle hemaglütinine karşı gelişen immünite olası enfeksiyonu önlemektedir (9). İnfluenza virüslerinin tiplerine veya alt gruplarına karşı gelişen antikorların diğer influenza virüslerinin tiplerine veya alt gruplarına karşı bir koruyuculuğu yoktur. Bu nedenle influenza virüsünün bir antijenik tipine veya alt grubuna karşı gelişen antikorlar, aynı tip veya alt gruptan gelişen yeni virüs varyantlarına karşı koruyucu değildir. Antijenik drift sonucu sık rastlanan varyantlar mevsimsel epidemilerin virolojik temelini oluşturur ve bu da aşı içeriğinde bulunan bir veya daha fazla türün her yıl değiştirilmek zorunda kalınmasının nedenidir (10).
Dramatik değişiklikler veya antijenik shiftler daha nadir olur. İnfluenza A virüsünün yeni bir alt grubu ortaya çıktığında antijenik shift meydana gelir ve bu yeni virüsün, ona karşı insanların immünitesi henüz oluşmadığından dolayı kişiden kişiye geçerek pandemilere yol açma potansiyeli vardır (8).
Her yıl yapılacak olan grip aşısı, influenza virüs enfeksiyonlarından ve komplikasyonlarından korunmada en etkili yoldur. İki tür grip aşısı vardır (Tablo 1).
1. Trivalan inaktive influenza aşısı (TIV)
2. Canlı atenüe influenza aşısı (LAIV)
İnfluenza Aşısının Kompozisyonu
Hem LAIV hem de TIV aşılarının içerikleri o yıl önerilen influenza aşı türleri (bir influenza A (H3N2) virüs, bir influenza A (H1N1) virüs, bir de influenza B) bakımından eş değerdir. İnfluenza virüslerinin global survelansına ve yeni virüs alt gruplarının yayılımına bağlı olarak her yıl aşının içerdiği virüs türlerinden bir veya daha fazlası değişebilmektedir. 2007-2008 influenza mevsimi ile mukayese edildiğinde 2008-2009 influenza mevsimi için her üç aşı türü de değiştirilmiştir. 2008-2009 sezonunda piyasaya verilen aşılarda A/Brisbane/59/2007 (H1N1), A/Brisbane/10/2007 (H3N2), ve B/Florida/4/2006 benzeri antijenler yer almaktadır.
Aşılama Zamanı
Her yıl influenza mevsimleri zaman ve süre olarak değişiklikler gösterdiğinden hastaların optimal aşılanma zamanını söylemek güçtür. Kuzey yarı kürede influenza mevsimi Ekim ayı kadar erken başlayabilmekte ancak Şubat ayı ve sonrasına sarkabilmektedir. Bu nedenle o senenin aşısı piyasaya verilirken hemen sonra aşılanmaya başlanmalıdır ve aşı sezonu boyunca devam etmelidir. 6 ay- 18 yaş arasındaki çocuklar, bir an önce korunmaya alınmaları için aşının piyasaya verilmesi ile birlikte aşılanmalıdırlar.
İnfluenza ve LAIV arasındaki Majör Farklar
TIV aşları inaktif virüs içerirlerken LAIV atenüe canlı vürüs aşısıdır ve burun akıntısı, nazal konjesyon ve boğaz ağrısı gibi hafif semptom ve bulgulara yol açabilir. LAIV intranasal yolla spreyle verirken TIV intramuskuler yolla enjekte edilir. TIV 6 aydan büyük yüksek riskli hastalar dahil herkese yapılabilirken, LAIV ancak 2-49 yaşları arasında gebe olmayan ve alta yatan medikal durumu olmayan sağlıklı kişiler için lisans almıştır (Tablo 2 ve 3).
Hastalıktan korunmak ve hastalığın başkalarına bulaşmasını önlemek için grip aşısı, aşının kontrendike olmadığı 6 aydan büyük her kişiye yapılabilir. Ancak influenza komplikasyonları için riskin yüksek olduğu 6 ay - 18 yaş arası çocuklar, ≥50 yaş ve influenza için altta yatan hastalığı dolayısıyla risk altında olan diğer erişkin yaş grupları aşılamada hedef gruplardır. Ayrıca influenza komplikasyonları için risk altında olan kişilerle birlikte yaşayan veya bunların bakımını üstlenenler de aşılanmalıdırlar. Aşılamada hedef gruplar ve 2008-2009 influenza mevsimi için ACIP önerileri Tablo 2 ve 3’de verilmiştir (11).
Şayet aşı stokları yeterli değilse öncelikle influenza komplikasyonları için risk altında olan spesifik risk ve yaş gruplarında bulunanlar ile bu gruplarda bulunan kişilerle yakın temasta olanlar aşılanmalıdırlar. İnfluaenza komplikasyonları için yüksek risk olan altta yatan medikal durumu bulunanlarda LAIV’in etkinliği ve güvenirliği araştırılmadığından dolayı bu kişiler TIV ile aşılanmalıdırlar. İnfluenza virüsleri sıklıkla antijenik değişiklik gösterirler (ör: antijenik drift), bu nedenle aşılanacak kişilerin o yıl sirkülasyonda olması tahmin edilen aşı türlerini içeren aşılar ile aşılanmaları önerilmektedir.
Koruyuculuk
Aşılama sonrası influenza enfekionuna karşı oluşan koruyuculuk korelasyonu serum hemaglütinin inhibisyon antikorunu ve nötralizan antikorlarının tayini ile saptanır. Aşılama ile elde edilen yüksek antikor seviyesi aşının içerdiği tiplere veya alt gruplara karşı hastalık riskini azaltır (12-15). Aşılamadan sonra sağlıklı çocuk ve erişkinlerin büyük çoğunluğunda yüksek antikor seviyeleri oluşur (12,16). Ancak koruyucu antikor seviyesi bilinmemektedir. Diğer yandan LAIV ile yapılan aşılamadan sonra oluşan immüniteyi tayin etmek oldukça güçtür (17).
Hem TIV hem de LAIV çocuklar ve erişkinler için oldukça etkilidir ancak iki aşının etki ve etkinliğini mukayese etmek için eldeki veriler sınırlıdır.
TIV ile aşılanan ≥6 ay çocuklarda, erişkinlerde, immün eksiklikli kişilerde ve gebelerde oldukça yüksek antikor düzeyleri saptanmıştır. Genel olarak aşının sağlıklı kişilerde klinik enfeksiyonlardan koruyuculuğu %70-90 arasındadır. >65 yaş erişkinlerde genç sağlıklı erişkinlere nazaran tipik olarak daha az immün cevap alınsa da aşının yaşlılarda influenzaya bağlı ölümleri %80 azalttığı rapor edilmiştir (18-19).
TIV: Dozaj Uygulama ve Depolama
TIV aşılarının kompozisyonu üretici firmaya göre farklılıklar göstermektedir. Multi doz içeren aşı flakonlarında prezervatif olarak tiomersal bulunur, öte yandan prezervatif içermeyen tek dozluk aşı preperatları da mevcuttur. TIV 2 C°- 8 C° arasında saklanmalı ve dondurulmamalıdır. TIV intramuskuler yolla yapılmalıdır. Aşının dozu ve sayısı yaşla ilişkilidir. 6 ay-3 yaş arası 0.25 ml, diğer yaş gruplarında 0.5 ml yapılır. Aşı ilk kez yapılacaksa 6 ay-8 yaş arası 1 ay ara ile 2 dozda, daha büyük çocuklarla, adölesanlara ve erişkinlere tek dozda yapılır.
TIV: Yan Etkiler
TIV aşılamasına bağlı lokal yan ekiler aşı yerinde ağrı, eritem ve endürasyondur. Erişkinlerin %10-64’ünde aşı sonrası 1-2 gün süren ağrı görülmüştür.
791 sağlıklı çoçuğu içeren bir seride, aşı sonrası 1-5 yaş arası %11.5, 6-10 yaş arası %4, 6, 11-15 yaş arası %5,1 oranında ateş bildirilmiştir (13). Ateş, kırgınlık, miyalji ve diğer sistemik belirtilere daha çok, önceden influenza virüs antijenleri ile karşılaşmamış küçük çocuklarda rastlanır (20-21). Bu reaksiyonlar genellikle aşılamadan 6-12 saat sonra başlar ve 1-2 gün devam eder.
TIV’a bağlı ürtiker, anjioödem, alerjik astım ve sistemik anafilaksi görülebilmektedir. Bunun nedeninin muhtemelen aşı içerisinde bulunan yumurta proteinine karşı aşırı duyarlılık olduğu sanılmaktadır. Grip aşıları önemsenmeyecek kadar az miktarda yumurta proteini içermesine karşılık yumurta alerjisi bulunanlara ihtiyatla yapılmalıdır. Aşı üreticiler aşı içerisine inflüenza virüsünü inaktive etmek ve bakteriyel kontaminasyonu önlemek için farklı bileşikler kullanmaktadırlar. Bu nedenle aşı prospektüsü dikkatlice okunmalıdır.
Diğer aşı komponentlerine karşı aşırı duyarlılık nadirdir. Aşı içeriğinde bulunan thiomersalin bazı kişilerde hipersensitiviteye yol açabileceği bilinse de, aşı içerisinde bulunan thiomersal deri ve yama testleri pozitif bulunan kişilerde dahi aşırı duyarlılığa yol açmamaktadır. Thiomersale karşı aşırı duyarlılık gelişse de tipik olarak lokal gecikmiş aşırı duyarlılık reaksiyonu şeklinde belirir (22-23).
LAİV: Dozaj Uygulama ve Depolama
Her LAIV dozu TIV’a eş değer üç aşı antijenini içerir. Ancak içerdiği antijenler canlı, atenüe, soğuğa adapte, ısıya duyarlı aşı virüsleridir. LAIV’de ayrıca yumurta sıvısı, monosoyum glutamat, sukroz, fosfat ve glutamat tampon ve hidrolize domuz jelatini bulunur. LAIV tiomersal içermez. LAIV aşı yapılanlarda sistemik influenza semptomlarına yol açmaz ancak aşı yapılanların çok azında nazal konjesyon görülebilir. LAIV sadece intranazal yolla uygulanır, intramuskuler, intradermal veya intravenöz yolla uygulanamaz. <2 yaş çocuklarda ve >49 yaş erişkinlerde lisans almamıştır. Piyasada 0.2 ml aşı içeren tek kullanımlık sprey şeklinde bulunur. Kişi ayakta vaziyette iken yarısı bir burun deliğine diğer yarısı diğer burun deliğine uygulanır. 2 C°- 8 C° arasında saklanmalıdır. Gebelerde ve immün eksiklikli kişilerde uygulanmaz.
LAIV: Yan Etkiler
Yaşları 60-71 ay arasında değişen çocukların bulunduğu bir klinik çalışmada aşı grubunda (n: 214) placebo verilen gruba (n: 95) göre daha fazla burun akıntısı (sırasıyla %48 ve %44), baş ağrısı (sırasıyla %18 ve %12), kusma (sırasıyla %5 ve %3), miyalji (sırasıyla %6 ve %4) görülmüş ancak arada istatistiksel bir fark saptanmamıştır (24). Bu semptomlar genellikle ilk dozla ilişkili olup kendi kendine iyileşir.
Yazışma Adresi/Correspondence Address: Dr. Emre Alhan, Çukurova Üniversitesi Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, Adana, Türkiye Tel.: +90 322 338 72 40 Fax: +90 322 338 70 82 E-posta:
[email protected]
Kaynaklar
1. Monto AS, Kioumehr F. The Tecumseh study of respiratory illness. IX. Occurrence of influenza in the community, 1966-1971. Am J Epidemiol 1975; 102: 553-63.
2. Glezen WP, Couch RB. Interpandemic influenza in the Houston area, 1974-76. N Engl J Med 1978; 298:587-92.
3. Glezen WP, Greenberg SB, Atmar RL, Piedra PA, Couch RB. Impact of respiratory virus infections on persons with chronic underlying conditions. JAMA 2000; 283: 499-505.
4. Barker WH. Excess pneumonia and influenza associated hospitalization during influenza epidemics in the United States, 1970-78. Am J Public Health 1986; 76: 761-5.
5. Barker WH, Mullooly JP. Impact of epidemic type A influenza in a defined adult population. Am J Epidemiol 1980; 112: 798-811.
6. Thompson WW, Shay DK, Weintraub E, et al. Mortality associated with influenza and respiratory syncytial virus in the United States. JAMA 2003; 289: 179-86.
7. Thompson WW, Shay DK, Weintraub E, et al. Influenza-associated hospitalizations in the United States. JAMA 2004; 292: 1333-40.
8. Cox NJ, Subbarao K. Influenza. Lancet 1999; 354: 1277-82.
9. Clements ML, Betts RF, Tierney EL, Murphy BR. Serum and nasal wash antibodies associated with resistance to experimental challenge with influenza A wild-type virus. J Clin Microbiol 1986; 24: 157-60.
10. Couch RB, Kasel JA. Immunity to influenza in man. Annu Rev Microbiol 1983; 37: 529-49.
11. Anthony EF, David KS, Karen B, John K I, et al. Prevention and Control of Influenza Recommendations of the Advisory Committee on Immunization Practices (ACIP), 2008. MMWR July 17, 2008 / 57 (Early Release); 1-60.
12. Oxford JS, Schild GC, Potter CW, Jennings R. The specificity of the anti-haemagglutinin antibody response induced in man by inactivated influenza vaccines and by natural infection. J Hyg (Lond) 1979; 82: 51-61.
13. Neuzil KM, Dupont WD, Wright PF, Edwards KM. Efficacy of inactivated and cold-adapted vaccines against influenza A infection, 1985 to 1990: the pediatric experience. Pediatr Infect Dis J 2001; 20: 733-40.
14. Potter CW, Oxford JS. Determinants of immunity to influenza infection in man. Br Med Bull 1979; 35: 69-75.
15. Hirota Y, Kaji M, Ide S, et al. Antibody efficacy as a keen index to evaluate influenza vaccine effectiveness. Vaccine 1997; 15: 962-7.
16. La Montagne JR, Noble GR, Quinnan GV, et al. Summary of clinical trials of inactivated influenza vaccine-1978. Rev Infect Dis 1983; 5: 723-36.
17. Belshe RB, Nichol KL, Black SB, et al. Safety, efficacy, and effectiveness of live, attenuated, cold-adapted influenza vaccine in an indicated population aged 5-49 years. Clin Infect Dis 2004; 39: 920-7.
18. Jefferson T, Rivetti D, Rudin M, et al. Efficacy and effectiveness of influenza vaccines in elderly people: a systematic review. Lancet 2005; 366:1165-74.
19. Patriarca PA, Weber JA, Parker RA, et al. Efficacy of influenza vaccine in nursing homes. Reduction in illness and complications during an influenza A (H3N2) epidemic. JAMA 1985; 253:1136-9.
20. Scheifele DW, Bjornson G, Johnston J. Evaluation of adverse events after influenza vaccination in hospital personnel. CMAJ 1990; 142: 127-30.
21. Barry DW, Mayner RE, Hochstein HD, et al. Comparative trial of influenza vaccines. II. Adverse reactions in children and adults. Am J Epidemiol 1976; 104: 47-59.
22. Aberer W. Vaccination despite thimerosal sensitivity. Contact Dermatitis 1991; 24: 6-10.
23. Kirkland LR. Ocular sensitivity to thimerosal: a problem with hepatitis B vaccine? South Med J 1990; 83: 497-9.
24. Redding G, Walker RE, Hessel C, et al. Safety and tolerability of cold-adapted influenza virus vaccine in children and adolescents with asthma. Pediatr Infect Dis J 2002; 21: 44-8.