Önce bu başlığın takipçilerine (bilmeyenler için) enflasyon ve gsyih deflatörü hesaplamasındaki farklarla ilgili özet bir bilgilendirme yapalım:
Deflatör terimi "parasal terimlerle (nominal) ifade edilmiş olan bir iktisadi büyüklüğün
(örneğin ücretler, hammadde fiyatları, maliyetler...) değerinin gerçek değere (reel)
çevrilmesinde kullanılan fiyat endeksi" olarak tanımlanmaktadır.Deflatör, cari fiyatlarla ölçülen millî gelir verisinin barındırdığı enflasyondan arındırmak için kullanılır.
Reel millî gelir hesaplamasında kullanılan deflatör, bir ülkede üretilen mal ve hizmetlerin fiyatlarını içeren en geniş anlamdaki enflasyon oranını yansıtan karma bir veridir.
Millî gelir hesabında kullanılan fiyatlardaki artış seviyesi olan GSYH deflatörü ile TÜFE verisi arasında bazı temel farklar mevcut,bunlar nelerdir:
-
TÜFE belirli bir mal ve hizmet sepeti üzerinden hesaplanırken(406 kalem mal ve hizmet fiyatı), GSYH deflatörü ekonomide üretilen tüm mal ve hizmetlerin fiyatları üzerinden ölçülür.
-
TÜFE sadece tüketiciler tarafından satın alınan mal ve hizmetlerin fiyatlarını yansıtırken, GSYH deflatörü, devlet ve firmalar tarafından satın alınanları da yansıtır.
-
TÜFE ithal edilen mal ve hizmetleri de kapsarken, GSYH deflatörü (GSYH'nin tanımı gereği) sadece yurt içinde üretilen mal ve hizmetleri içerir.
Normalde GSYH deflatörü ile ,tüketici / üretici enflasyon verilerinin(GSYH deflatörü ile TÜFE-ÜFE enflasyonu ortalaması) uzun vadede paralel seyretmesi beklenir.Geçmiş uzun yıllar istatistiksel verilerinde, bu şekilde çok yüksek korelasyon vardır.Ancak son dönemde GSYH deflatörü ile TÜFE-ÜFE enflasyonu ortalaması arasındaki farkın giderek açıldığı görülüyor.
https://hizliresim.com/5metckl
(Grafik Haluk Bürümcekçi'den alınma)
Tartışmalar genel olarak enflasyon(TÜFE) verisi üzerinde yoğunlaşıyor,ÜFE ve GSYİH deflatörü verileri üzerinde eleştiriler az.Şimdi son rakamlara bakalım:
2024 Ocak-Mart döneminde deflatör %79.75 iken TÜFE % 66.81, Yİ-ÜFE 47.65'dir. Deflatör (TÜFE+ÜFE) ortalamasından 25 puan daha yüksektir.
ÜFE ve deflatör verilerini doğru kabul edersek;(TÜFE+47.65)/2=79.75 denkleminin eşitliğinin sağlanması için Mart sonu itibariyle TÜFE'nin yıllık %111.85 civarında olması gerekir ki,bu rakam ülkemizin 2 prestijli kurumu Koç Üniversitesi ve KONDA'nın tüketiciler arasında yaptığı "yaşanmış enflasyon" ile ilgili saha araştırması ile de örtüşüyor.
Bu rakam uyuşmazlığının 2 farklı sebebi olabilir:
1.TÜİK'in ölçümleri dürüst değil.
2.TÜİK rakamlarla oynamıyor ,ama enflasyon sepeti yanlış olduğu için ölçüm de yanlış çıkıyor. Bu sonuca nereden varıyoruz.Çünkü ülke ekonomimizde hizmetlerin payı %58 ve GSYİH deflatöründe de ağırlığı bu şekilde ,halbuki TÜİK'in enflasyon sepetinde hizmetlerin ağırlığı sadece %28.9; enflasyondaki katılık ve yüksek oranlı fiyat artışları da ,özellikle hizmetler sektöründen kaynaklanıyor.