Alıntı:
1903’deki topraklardan 1923’te TC elinde kalanlar üzerinden hesap yapılırsa nispet artar. Zira burada yaşayan 12.516.308 nüfusun, 981.442’si ilkmektep talebesidir. Bu da nüfusun %8’i eder. Yeni rejimin verdiği okuryazar nisbeti, sadece ilkmektebe devam edenler kadardır. İstatistik mantığına göre geriye kalan nüfusun yarısının daha evvel mektebe gittiği düşünülecek olursa, okuryazar nisbeti %50’den aşağı olamaz. Çeyreği gitmişse, bu nisbet %30’lardadır. Şu halde iki istatistikten biri yalan söylüyor.
Prof. Dr. Kemal Karpat, Sultan Hamid devri istatistiklerine dayanarak kaleme aldığı Osmanlı Nüfusu kitabında (s.449), Osmanlı Devleti'nde 1894 senesindeki okur-yazar nisbetini %54 olarak verir. Hocaya her hususta itimat edenlerden bazısı, bu tablo üzerine feryadı basmış; nisbete itiraz etmeye kalkışmıştır.
Alıntı:
1908-1914 arası sadece İstanbul gazetelerinin günlük tirajı 100 binin epeyce üzerindedir. Taşra gazeteleri de canlıdır. 1928’de İstanbul ve Ankara gazetelerinin (zaten yeni rejim, yüzlerce gazeteden sadece üçüne izin vermiştir) tirajı 19.700’dür. Bu, Osmanlı devrinden daha düşük bir seviye demektir. Cihan Harbi’nde okumuş kitlenin cephelerde eritilmesi bir yana; harf inkılâbı sayesinde “okur-yazar” kesim, bir günde “okumaz-yazmaz” hâle gelmiştir.
Alıntı:
Bir meselede hüküm verirken, hem zamanın şartlarını nazara almalı; hem de mukayese yapmalıdır. Acaba aynı yıllarda Avrupa’daki vaziyet nedir? 1890’da bu nisbet Rusya’da % 17’dir. İspanya, %39; İtalya, %45; Belçika, %74; Fransa, %78; Amerika’da %89,3; İngiltere, %92 okuryazara sahiptir. Osmanlı Devleti, şarklı bir imparatorluk olmasına rağmen, kendisine en çok benzeyen Rusya’dan çok ileride, İspanya ve İtalya ile aynı seviyededir.ileride, İspanya ve İtalya ile aynı seviyededir.
1830’da subay olan babası ile İstanbul’a gelen ve 1 yıla yakın yaşayarak cemiyetin her sınıfından insanla görüşen Julie Pardoe, “Dünyada Büyük Britanya müstesna, belki de Türkiye’den daha okur-yazar bir memleket yoktur” diyor (The City of the Sultan, Domestic Manners of the Turks, Londra 1851, sayfa 71; Sultanlar Şehri İstanbul adıyla tercümesi, İstanbul 2011, sayfa 146).