Ekonomi eğitimi almadım, bazı şeyleri yanlış ifade edebilirim ancak bence şöyle, kabaca, uzatmadan;
Birincisi aynı malın kaça üretildiği meselesi var, satın alma paritesi ile formülarize ediliyor. Üretim teknolojisi, alt yapısı etkin, misal tarım. Genetik mühendisliği ile tarım teknolojisi ile (topraksız tarım gibi) ve miras hukuku bile etkili arazinin kuşaklar boyu bölüne bölüne küçülmemesi, ülkenin tarım optimizasyon politikaları ile, ucuza üretiyor. Burayı iyice açmak mümkün.
Karşılığında, sayılanları yapmayanlar, pahalı üretiyor. İthalatla birlikte sistem daha da büyüyerek zarar görüyor, işte son durumlar mısır ithal ediyorsunuz, hayvancılık et, süt, ve mamülleri üretimi de zincirleme etkileniyor, misal peynir fiyatları, ya da küçükbaş hayvan üretiminde 20 yılda yaşananlar eskiden koyun eti dana etinin yarı fiyatındaydı, uzar da uzar.
Bir de satın alma paritesine hiç girmeyenler var, yani ortak üretilmeyen mal. Buradan da çok büyük bir ticaret açığı oluşuyor. En önemlisi petrol, doğalgaz, tamamen dışarıdan alınan ve açığı yaratan kalem, burası da uzar da uzar. Diğerleri de uçak otomotiv, elektronik diye devam eden kalemler. Hala yerli otomobil yapmaya çalışıyoruz, cari açık daha da artmasın diye ÖTV yi %2XX dünyada en çok arttıran ülkeymişiz. Arttırmasa, mevcut ticaret açığına katkı bu kalemden belki 3 katı olacak.
Bunlar dışında bir de ticaret hacmi var, deniz yollarına hükmetme, malı bütün dünyaya dağıtma, kısaca logistik.
En geride de, büyük bir ordu beslemek, siyaseten ve diplomasiyle hükmetmek var. Somut örnekler işte petrol bölgelerinde dönen savaşlar, bitmeyen hükümranlık gösterileri, ya da ABD ile Çin arasında güney Çin denizinde yaşananlar, Çin yemiyor içmiyor uçak gemisi yapıyor. Çin eski İpek Yolunu canlandırmak için çok çok büyük rakamlarla yatırımlar yapıyor, limanlar, otoyolları, deniz gücüyle de bunu koruyacak.
Aslında tarih boyunca aynı hikaye, sadece küreselleşme etkileri farklı, Apple gidiyor Çin'de üretiyor herkesin deli gibi sahip olmak ve sürekli güncellemek istediği İphone' u. 2 sene önce 35 milyar dolar mı ne kar ettiler, karıştırıyor da olabilirim ABD trilyon doları milyon dolar gibi yaptı, havada uçuşuyor rakamlar.
Benim kısıtlı iktisat bilgisiyle yakalayabildiğim perspektif bu, herkesin kaça ürettiği, ürettiğini dağıtıp dağıtamadığı, korunma yasalarına takılıp takılmayacağı, siyasi ve diplomasi gereği ayrıcalık verilip verilmediği önemli, herkes pazar. Misal Venezuela petrol ve altın cenneti ama son saydıklarıma aykırı gidince neler geldi başına. Saygılar