Dünya genelinde ve hemen hemen tüm üretim sektörlerinde fazla kapasiteden söz edilebilir, bununla ilgili pek çok çalışma var. Demir-çelik, otomotiv, inşaat gibi ana sektörlerden yan sanayilere kadar genel bir kapasite fazlası sorunu küresel ekonominin göz ardı edilen sinsi problemi. Artık teknik ve donanım tüm dünyaya yayıldı, refah seviyesini artırmak isteyen ülkeler ile pazar payını artırmaya odaklanmış şirketler bu teknik imkanları Amerika merkezli ucuz ve bol kredi koşullarıyla birleştirip hesapsızca kapasite artırdı. Ucuz kredi bolluğu bir süreliğine sürecin talep ayağını da destekledi, böylece yüksek kapasiteler bir süreliğine işe yaradı. Ancak her zaman unutulan o önemli güç kendini göstermeye başlayınca bu denge sürdürülemez hale geldi; doğal kaynakların kıtlığı ve çevre...
Bir şekilde sürdürülemeyen süreç tersine döndükçe hesapsızca oluşturulan kapasite artışları şirketlerin karlılığını silip süpüren ana faktöre dönüşebilir. Muhtemelen 2022 sonunda resim herkesin göreceği kadar net olacak. Hepimiz Tofaş'ın ana ürün grubunun Doblo olduğunu biliyoruz ama bir anda üretimi başka yere kaydırabildiler zira orada da bunu yapacak kapasite var. Hatta Avrupa, önemli büyüme potansiyeli olan pazar olarak gördükleri Afrika için Fas gibi ülkelere tesis kaydırmayı bile düşünüyor. Bu problemin bir sebebi, şirketlerin karlılık yerine pazar payına yada ciro büyüklüğüne odaklanmaları ve finansal yapılarını güçlendirebilecekleri kaynakları yeni kapasitelere aktararak beklenmeyen durumlara karşı daha hazırlıksız hale gelmeleridir. Şimdi pazar problemi çıktıkça güçlü ülkeler üreticilerini destekleyerek rakipleri daha fazla sıkıştırabilir. Mesela Brezilya önemli bir oyuncu olduğu demir-çelik pazarında şirketlerini; petrol, mısır, kahve, soya, şeker gibi kaynaklardan elde ettiği büyük paralarla destekleyebilir. Çin ve Hindistan her sektörde ölçek üretiminin kralını yaparak fiyat rekabetini kızıştırabilir. Ambargo altındaki İran yada bir zamanlar herşeyi ithal eden Mısır bile bugün önemli üreticilerdir.
Konu çok uzun, özetle borsacılar küresel rekabetin şirket karları üzerinde yıkıcı etkisini akıllarının bir köşesinde tutmalı ve senaryolar üretmeli, analizlerini dikkatli yapmalı. Rafinaj işi yeni tesis kurmanın en zor ve uzun sürenlerinden biri, şu fiyatlarla bile yeni yatırım yapma isteksizliği olabilir zira petrol fiyatları geçtiğimiz yıllarda politik baskılara maruz kalarak üreticileri madur eden seyir izledi. Şimdi bile ucuz akaryakıt politikacıların hedefi ama doğal bariyer gittikçe güçleniyor.
Yer İmleri