Borsayı ve dünyayı hem kısa hem de uzun vadede en çok etkileyebilecek, hayati derecede önemli bir konuya değineceğim.

Reuters ve diğer ajanslara dün düşen bir haber çoğu Çin asıllı ve ASML deneyimli mühendislerin devasa bir ileri teknoloji chip (işlemci) imalat makinesini tamamlayıp test üretimlerine başladığını duyurdu. Test aşaması 3-5 yıl civarı sürecek yani üretime henüz başlanamayacak ama bu süre sonunda elde edilecek stratejik avantaj düşünüldüğünde uzun değil, zaten Trump başkan da, ilginç biçimde Çin'e olan cihp ihracatına esneklik sağladı. Konunun önemini anlamak için sondan bir önceki yazdıklarıma da göz atabilirsiniz. Eskiden elektronik işlemciler kullandığımız bazı elektronik araçların sadece küçük ama önemli birer bileşeniydi. Elektronik alet üretenler bunları ABD, Japonya ve Avrupa'dan ithal edip kullanıyordu ancak son yaşanan devrimler bu küçücük işlemcileri dünyanın en önemli ürünü haline getirdi, kavga da 1. Trump döneminde başladı.

En değerli şirketler listesinde 1 ve 9 numaralar işlemci üreticileri, arada kalanlar da işlemcilerin kapasitesiyle yarışan hizmet ve ürün sağlayıcıları. Bu süreç şu an tüm dünyayı yönlendiriyor ve 5G teknolojisiyle konu çok daha önemli bir hal aldı. Şehir güvenlik sistemlerinden otonom sürüşe, yapay zekadan meta devrimine, uydu ve uzay teknolojilerinden elektrikli ev aletlerine kadar her şey işlemcilerle ilgili. Diğer konular bir yana, her insanın mecburen bulundurmak zorunda olduğu ve tüm gününü harcadığı telefonlar bile tek başına gıdadan daha önemli bir konuma işaret ediyor. Çin'in en önemli iki teknoloji firması ABD tarafından 10 yıl önce takibe alınmıştı ve çeşitli cezalar, yaptırımlar uygulanmaya başladı. Bu şirketler özellikle telekom alanında global operasyonlarını hızla büyütüyordu ancak ekipmanlarında kullandıkları yüksek teknoloji işlemciler ABD'den ithaldi, kendi işlemci üretim hatlarında daha basit versiyonları üretiyorlardı. Bu haliyle de ihalelerde en iyi teklifleri Çinliler verebiliyordu. Milli güvenlik nedeniyle Anglo-Saxon ülkelerde dışlandılar ve son yıllarda da batıdan ithalat yapmaları engellenmeye başlanınca milli üretim projeleri gündeme geldi. Tabi bu iş öyle milli olsun demekle olmuyor, Çin 30 yıl geride olduğu bir yarışı kazanmak zorunda. ASML 2001'de giriştiği işi ancak 2019'da sonuçlandırabilmiş...

Bu olayın tüm dünyayı derinden etkileyecek sonuçları olacak. Çin zaten tartışmasız en önemli üretim adresiyken artık en ileri teknolojiye de sahip olarak tüm avantajları tek elde toplayacak; ucuz, kaliteli, disiplinli işçilik, hammadde, büyük bir ulusal para birikimi ve en üst düzey teknoloji. Hiç bir ülkede bunlar bir arada değil. Süreci tamamlarlarsa artık başka ülkelerde fabrika açmalarına gerek kalmayacak, kalkınma ihtiyacı olan her ülke Çin'e başvuracak, ABD'nin bile ihtiyaç duyacağı bir seviyeye yükselecek, dijital teknolojinin üssel büyümesi sayesinde hızlı büyüyecek, yani tarih yüz yıl önceki gibi x1 değil, x10 hızında ilerleyecek

Borsa da oluşan değer artışları da bu sürecin parçası oldu elbette... Meta ve yapay zeka devrimleri, elektrikli araçlar, internet alışverişi, yayıncılık gibi alanlarda ABD'nin tekelinde sağlanan ilerlemeler borsalara da büyük artışlar olarak yansıdı. Sonuçta bu değerleri besleyen parayı da ABD kendisi basıyor ve eli çok bol. Çin etkisi tüm bu süreçte oluşan değerlemeler üzerinde bir iskonto baskısı oluşturacak zira artık fiyatları aşağı çeken ciddi bir rekabetten söz edilebilir.

Gelelim zamanlama sorusuna;

ABD borsalarında 1987 Eylül-Ekim krizi olarak bilinen bir panik satışı dalgası yaşandığını duymuşsunuzdur. İçerden bakıldığında sebepsiz gibi görünen bu mini kriz için önceden belirlenmiş stop loss noktalarındaki satış emirlerinin yığılma etkisinden söz edilmişti. Benzer durum Obama döneminde de yaşandı ama tek gün sürdü ve teknik olarak bir problem yaşanmadı. Ben 1987 Eylül ayında global ölçekte neler olduğuna bir göz atayım demiştim ve şunu gördüm. Çin Halk Partisi büyük bir değişime karar vererek Çin'de teknoloji alanında özel girişimlere izin vermiş ve bugün adını çok iyi bildiğiniz devasa teknoloji şirketleri 1987 Eylül ayında start up olarak faaliyete geçmişler. Geleceği fiyatlayan borsa bundan etkilendi mi ispatlayamam ama Çin'in hamlesinin ne kadar sürpriz olduğunu merak edenler 1970'lerin sonunda başlayan, kıtlığa kadar giden iç kargaşa ve bunalım dönemini araştırabilir. Çin'de özel girişime izin vermek öyle kolay bir karar değildi.