Dev'ayna Masalları

[deva-i dert]

Üzerine büyük akademik makalelerin hatta kitapların yazılabileceği detayları içinde barındıran konuları bir kaç paragrafta özetleyip konuyu dağıtmadan anlam bütünlüğü içerisinde sunabilmek çok kolay bir iş değil ve ciddi de bir emek ve zaman istiyor. O nedenle bazı şeyleri yazarken/anlatırken yeterince detaylandıramadığımızı, bazı şeyleri bu kısıtlardan dolayı bilerek, bazılarını da unutarak es geçtiğimizi farkediyorum. Ayrıca yazılacak çok farklı sayıda konu var ve birinden diğerine atlarken olayın bütünselliğini de kaybedebiliyoruz. Ve bir de odaklanmamız gereken diğer asıl işlerimiz var.

Bu vesileyle diğer işlerinden/meşgalelerinden zaman da çalarak burada değerli yorumlar ve analizler yapan tüm arkadaşlara teşekkür etmek üzerime bir borç.

[deva-i dert]

Yatırım ya da trading hayatımızı etkileyen kavramlar üzerinde bazı yazılar paylaşacağımı belirtmiştim. Bu kavramlardan birisi de 'confirmation bias'. Türkçe'de buna tam olarak nasıl karşılık üretebiliriz diye düşündüğümde 'doğrulama yanlılığı' ya da 'doğrulama ön yargısı' gibi alternatifler aklıma geliyor. 'Confirmation bias', trading ve yatırım hayatımızda karşımıza çıkabilecek en tehlikeli hatalardan biri. Bunu tarif ederken yatırımcının ya da trader'ın zaten inanmak istediği fikri destekleyen bilgileri araması, buna uymayan verileri ise görmezden gelmesi durumudur diyebiliriz. Bu yanlılık ya da ön yargı bizim karar verme sürecimizi bozar, riskleri olduğundan daha küçük gösterir ve pozisyonlarımızda gereksiz ısrar üretir.

Peki bu durumun arkasında yatan temel mantık ne? Beynimiz belirsizlikle baş etmeyi fazla sevmez. Bu nedenle bir görüş oluşturduğumuz anda, bilinçli ya da bilinçsiz şekilde bu görüşü doğrulayan sinyaller, deliller, destekler aramaya başlarız. Mesela bir hissede pozisyona girdiğimizde, grafiklerde sadece yükselişi destekleyen formasyonlara odaklanır, düşüş sinyallerini ise geçici veya önemsiz görme eğilimine düşeriz. Bu aslında 'confirmation bias'in tipik bir sonucudur. Böylece gerçek duruma göre değil, görmek istediğimiz duruma göre hareket ederiz. Bu durum çoğu zaman büyük kayıpların başlangıç noktasıdır. Çünkü bir yatırımcı ya da trader olarak işlem açtıktan sonra artık tarafsız değilizdir. Piyasa her saniye değişirken, pozisyonumuzu haklı çıkaran haberleri, tweetleri ve yorumları seçmeye başlarız. Negatif veri gelse bile bunu yanlış, abartı, geçici şeylermiş gibi yorumlamaya meylederiz. Böylece stop-loss koymamak, zararda beklemek veya gereğinden erken kâr alıp çıkmak gibi hatalar zincirine maruz kalırız.

Bu durumun tehlikesi aslında fark edilmesinin zorluğundan dolayıdır. Yatırımcı ya da trader olarak kendimizi objektif sandığımız halde aslında duygu yönlendirmesi altındayızdır. Ayrıca piyasalarda her görüşü destekleyecek bazı veriler her zaman bulunabilir; yükseliş isteyen için de düşüş isteyen için de done/delil üreten grafik veya haber eksik olmaz. Bu nedenle confirmation bias, yanlış kararı mantıklı gösteren bir illüzyona dönüşebilir.

Açtığımız bir pozisyona çok güvenmek, bir yatırım ya da trading kararı için çok uzun araştırma yapmış olmak, o enstrümandaki daha önce karşılaştığımız kâr-zarar geçmişiyle duygusal ilişkiler kurmak, piyasanın yönü konusundaki görüşümüzde haklı olma isteği, sosyal medyada kendi fikrimizi destekleyen hesapları takip etmek düşünce dünyamızı tek yönlü hale getirebilir ve bu da confirmation bias'in alt yapısını oluşturur.

Peki bundan nasıl korunabiliriz?

Açtığımız ya da açmayı düşündüğümüz pozisyona bilinçli şekilde ters yönden bakmak ve her pozisyon için neden ters yöne gidebilir şeklinde karşıt tez öne sürmek, pozisyon açmadan önce zarar kesme ve kâr alma planı belirlemek, yalnızca kendi görüşümüzü destekleyen analistleri takip etmemek, fiyat hareketini kendi duygularımızdan üstün tutmak, pozisyon açtıktan sonra değil, pozisyon açmadan önce analiz yapmak ve gözleme dayalı değil ölçümlere ve veri analizlerine dayalı içinde kuralların, back test'lerin ve mümkünse otomasyonun olduğu bir sistem kurmak bizi bu tehlikeli hatadan koruyabilir ve bu şekilde bilinçaltımızın bize dayattığı doğal eğilimleri dengeleyerek daha profesyonel bir karar mekanizması oluşturabiliriz.

[deva-i dert]

Bir pozisyon açmadan önce 'ne yaparsam zarar ederim?' ya da 'nasıl zarar ederim?' sorularını sorup tersini yapmak aslında iyi bir çıkış noktası olabilir.