Dev'ayna Masalları

[deva-i dert]

"Bir akşam, bir temel analizci ile yemek yerken, yanlışlıkla masanın kenarından keskin bir bıçağı düşürdüm. Bıçağın havada dönerek sivri ucunun ayakkabısına saplanıp durmasını izledi. "Niçin ayağını hareket ettirmedin?" diye haykırdım. 'Geri dönmesini bekliyordum' diye cevap verdi."

Ed Seykota

[deva-i dert]

Sayın Yavuz Hocam,

Buraya yazmış olduğun soruya doğru cevap verebilmek için bahsettiğin fonu biraz incelemiştim. O fon bizim anladığımız şekliyle doğrudan hisse senedi yatırım fonu değil. Spot piyasalar ile viop piyasalar arasındaki aynı menkul kıymetler için oluşan fiyat uyuşmazlıklarında arada oluşan farka /arbitraja long ya da short pozisyon açarak para kazanan ve sadece nitelikli yatırımcılar için kurulmuş bir fon.

Fonla ilgili yorum yaparken onun bizim anladığımız şekliyle bir hisse senedi fonu olduğu izlenimi vermek istemedim elbette. Sadece oluşan yıllık % 1070'ler civarı bir kârın manuel işlemlerle elde edilmesinin çok zor olduğu, bunun ancak robotlara bağlanmış algoritmik trade'ler ile elde edilebileceğini ve robotik algoritmik trade'lerin bu şekilde manuel işlemlere çok ciddi fark açabileceğini göstermek istemiştim. Nitekim fon detaylı incelendiğinde arbitraj işlemlerinin bu şekilde yapıldığını tespit etmek mümkün.

Yılın ilk 6 ayı ile son 6 ayı arası farktaki anormallik sözkonusu olan menkul kıymetlerin trend yaptığı dönemde algoritmanın verimli çalıştığı, yataya girildiği dönemde aynı verimliliği sağlayamadığı şeklinde yorumlanabilir (Eğer algoritmayı değiştirmediler ise)

Bu durum çok da anormal bir şey değil. Kurulan hangi algoritma olursa olsun fiyat hareketlerinin testere biçimini aldığı, yataya girdiği dönemlerde para kazanmak imkansıza yakın hale gelebiliyor algoritmalar ile. Kendi backtestlerimde de bu tip test sonuçları aldım çokça. Bu fonun kullandığı algoritmanın hangi şartlarda 'al', hangi şartlarda 'long yap', hangi şartlarda 'sat', hangi şartlarda 'short yap' emirleri kullandığının detaylarını ancak o algoritmanın parametrelerini belirleyenler bilebilir. O sebeple detaylı yorum yapmak da çok kolay değil açıkçası.

Biz klasik yatırımcıların, algoritmik işlem deyince, aklına sadece fiyat şu göstergenin ya da ortalamanın üstüne çıkınca al, altına düşünce sat gibi yapılar geliyor. Bu tip emirlerle çalışan algoritmalar olduğu gibi bunlarla birlikte ya da bunlardan bağımsız, hacme göre, derinliğe göre, kademe yapılarına göre, formasyonlara göre işlem yapan algoritmalar da var. Bu fonun arbitraj işlemlerinin kurgusunun nasıl olduğunu dışardan yorum yaparak anlamak zor. Yapabileceğimiz tek yorum ancak tahmin olur, o tahmin de 'endeks genelinin trend yaptığı dönemde endeksin çok üstünde gelir sağlamış, endeksin belirli aralıklarda yataya sardığında algoritmalar verimsiz çalışmış' şeklinde olur.

[deva-i dert]

Robotlarla Kurulan Algoritmik İşlemlerin Avantajları ve Dezavantajlarını Listeleyen bir metnin tercümesini burada yayınlıyorum.

[deva-i dert]

'Algoritmik Trade'in Artıları Nelerdir?

Daha Hızlı İşlem Yapabilme İmkanı:

'Algoritmik trade'in en önemli avantajlarından biri sunduğu hızdır. Algoritmalar, çeşitli parametreleri ve teknik göstergeleri bir saniye gibi kısa bir sürede analiz etme ve trade'i hızlı bir şekilde gerçekleştirme yeteneğine sahiptir. Artan hız, fiyat hareketleri 'trader'lar tarafından ortaya çıkar çıkmaz yakalanabileceği için çok önemli hale gelir.

Daha Fazla Doğruluk:

'Algoritmik trade'in bir diğer önemli yararı da minimum insan müdahalesi olmasıdır. Bu, iyi kurulmuş bir algoritma ile, hata ihtimalinin büyük ölçüde azaldığı anlamına gelir. Algolar tekrar tekrar kontrol edilir ve insan hatalarından etkilenmezler. Bir 'trader'ın hata yapması ve teknik göstergeleri yanlış analiz etmesi mümkündür, ancak ideal senaryolarda bilgisayar programları bu tür hataları yapmaz. Böylece, işlemler maksimum doğrulukla gerçekleştirilir.

İnsan Duygularının En Aza İndirilmesi:

'Algoritmik trade'in en önemli avantajı, insan duygularının en aza indirilmesidir. Stratejiler önceden formüle edilmiştir ve 'trader'ların duygularından etkilenmelerine yer yoktur. Önceden gerekli hedeflere ulaşıldığında, 'trade' otomatik olarak yürütülür ve 'trader'ın işlemleri yeniden düşünme ve sorgulama seçeneği yoktur. 'Algoritmik trade'de psikolojik unsurlar devreden çıkarılır ve ilk stratejilerden sapmaya yer yoktur.

Artan Piyasa Hacimleri:

'Algoritmik trade'in yardımıyla, saniyeler içinde büyük hacimli hisseler alınıp satılabilir. Sonuç olarak, piyasanın genel hacmi ve likiditesi artar ve trade süreci daha akıcı ve sistematik hale gelir.

Geriye Dönük Test Edebilme:

Oluşturulan yeni algoritmalar önce geçmiş veriler kullanılarak geriye dönük test edilir. Bu, stratejinin işe yarayıp yaramadığını test etmeye yardımcı olur. Geriye dönük testin sonuçlarına göre, strateji 'trader'ın ihtiyaçlarına uyacak şekilde değiştirilebilir ve ince ayar yapılabilir. Strateji uygulanabilir kılınmıştır ve tüm kurallar yoruma yer bırakmayacak şekilde mutlaktır.

İyileştirilmiş Emir Giriş Hızı:

'Algoritmik trade'in alım satımları otomatik olarak işler. Alım satım kriterleri karşılanır karşılanmaz, algoritma piyasa değişikliğine reaksiyon gösterir ve emirler üretir. Giriş ve çıkış hızı, trade süreci için son derece önemlidir. Birkaç saniyelik bir gecikme bile kayıplara neden olabilir. Bu nedenle, daha iyi giriş ve çıkış hızı, 'trader'ların fiyat hareketlerini tam noktada yakalamasına yardımcı olur.

Çeşitlendirme:

'Algoritmik trade' algoritmaları ve bilgisayarları kullanır. Bu nedenle, aynı anda birden çok işlemi ve aynı anda birden çok stratejiyi yürütme süreci oldukça kolay hale gelir. Bu kadar çok işlemi manuel olarak yapmak insani olarak mümkün olamayabilir. Alım satım fırsatları, çeşitli piyasalar, varlıklar ve enstrümanlar üzerinden taranabilir ve emirler aynı anda yürütülür. Bu, normalde otomasyon ve algoritmaların olmadığında uygulanması çok zor olan çeşitlendirmeyi imkanlı hale getirir.

Disiplin ve Tutarlılığın Korunması:

Genelde söylendiği gibi, 'trade'in en zor yanı, 'trade'i planlamak ve plana göre işlem yapmaktır. 'Trader'lar stratejilerini oluşturmuş olsalar bile, piyasalardaki dalgalanma nedeniyle kişinin planlarına bağlı kalması zorlaşabilmektedir. 'Algoritmik trade', piyasanın değişkenliği ile ilgilenir ve 'trader'ların fiyatların iniş ve çıkışlarına rağmen tutarlı ve disiplinli kalmasına yardımcı olur. Stratejinin rasyonelliği korunur ve korku ve açgözlülük gibi dürtülerin etkisiyle işlemler raydan çıkmaz.


Varlık Seçim ve İşlem Sürecinin Otomasyonu:

Genel olarak, 'algoritmik trade'in yardımıyla, varlık seçimi, emir yürütme ve giriş ve çıkış sürecinin tamamı sistematik hale gelir. Talimatların adım adım yürütülmesi mümkün hale gelir. Bu şekilde 'trade' oldukça nesnel ve akıcı hale gelir.

[deva-i dert]

'Algoritmik Trade'in Eksileri Nelerdir?

Teknolojiye Bağımlılık:

'Algoritmik trade'in en büyük dezavantajı, teknolojiye olan muazzam bağımlılığıdır. İşlem emirleri ya da kurgusu çoğu durumda sunucuda değil bilgisayarda bulunur. Bu, internet bağlantısının kesilmesi durumunda işlem emrinin uygulanmak üzere gönderilmeyeceği anlamına gelir. Bu, 'algoritmik trade'in kurgusunu ve mantığını tamamen başarısızlığa uğratır. Bu gibi durumlarda, 'trader'lar fırsatları kaçırır ve sonunda para kaybedebilirler. 'Algoritmik trade'de, özellikle büyük oyuncuların karşılaşacağı bu tip teknolojik sıkıntılar tüm piyasada büyük ani çökmelere de yol açabilecek büyük sistemik sorunlar oluşturabilir.

İnsan Kontrolünün Kaybı:

'Algoritmik trade' tamamen otomatiktir. İnsanlara herhangi bir isteğe bağlı seçim yapmak için manevra alanı bırakılmaz. Bir 'trader', emrin gerçekleşmesinden önce kurulan stratejinin belirli bir senaryoda işe yaramayacağını anlasa bile, eğer programın bulunduğu ortamda değilse, programı o anda terk etme ve işlemleri anında durdurma kontrolüne sahip değildir. Program 'trader'ın istemediği bir yönde ilerlese bile onu o anda durdurmanın ve kayıpları kontrol etmenin bir yolu yoktur.

Sürekli İzleme İhtiyacı:

'Algoritmik trade'in ideal kurgusu, programların önceden ayarlanmış olması ve 'trader'ın uzun süre bilgisayarından uzakta olabilmesidir. Ancak gerçek resmedildiği gibi pembe değildir. 'Trader'ın bağlantı, güç kayıpları gibi olası mekanik sorunların takibi için yine de sistemi izlemesi gerekir. Stratejiler sunuculara entegre edilmiştir, ancak başarılı bir uygulama sağlamak için izlenmeleri gerekir. Eksik emirler, yinelenen emirler veya yanlış emirler olmadığından emin olmak için algoritmaların da düzenli bir şeklde izlenmesi gerekir.

Programlama Sürecini Bilmeniz Gerekir:

'Algoritmik trade', 'trader'ların algoritmalar geliştirmesini gerektirir. Tüm yatırımcılar teknik olarak algoritma geliştirebilecek donanımda ya da yetenekte olmayabilir. Bu nedenle, ya yeni ve sürekli gelişerek değişen süreçleri öğrenmeleri ya da bunları kurmak, takip etmek ve güncellemek için birilerini işe almaları ya da onlardan paralı destek almaları gerekebilir. Teknik bilgiye duyulan ihtiyaç, 'algoritmik trade'i ortalama genel yatırımcı profili için oldukça karmaşık hale getirebilir.

Aşırı Optimizasyon Riski:

Kağıt üzerinde formüle edilen stratejilerin canlı 'trade' sırasında başarılı ve etkili olmama ihtimali de yüksektir. Buna aşırı optimizasyon denir, bu durumda 'trade' planı canlı piyasalarda güvenilmez hale gelir. Stratejiler tarihsel veriler üzerine inşa edilse de, doğru yöntemler kullanılmazsa, stratejinin hayata geçer geçmez başarısız olma ihtimali çok yüksektir!

Kaynak Gereksinimi:

'Algoritmik trade', işlem maliyetlerinin düşürülmesine yardımcı olur, ancak aynı zamanda çok fazla harcamayı da beraberinde getirebilir. 'Trader'ların üst düzey kaynaklarla donatılması, sunucuya erişimi olması ve maliyetli teknoloji kullanarak algoritmalar geliştirmesi gerekebilir. Diğer bir büyük masraf, gün içi stratejilerin formüle edilmesine yardımcı olan hızlı veri akışlarının maliyetidir.

Düzenlemeler:

'Algoritmik trade'in bir başka dezavantajı da birçok düzenlemeye tabi olmasıdır. Farklı ülkelerin düzenleyici kurumları, 'algoritmik trade'in yasal olup olmadığı konusunda bir fikir birliğine henüz varamamıştır. 'Algoritmik trade'e birçok kısıtlama konulabilir ve başlama kararı vermeden önce bunların öğrenilmesi ve üstesinden gelinmesi gerekebilir.

Tüm Stratejiler Otomatikleştirilemez:

Sonuçları ve sonuç verimliliği neredeyse kesin olan bazı mükemmel stratejiler vardır. Ancak, bu başarılı stratejilerin tamamı otomatikleştirilemez ve bir algoritmaya dönüştürülemez. Dolayısıyla, 'algoritmik trade'de bu tür stratejilerin kullanılması mümkün değildir. Bu durum, otomatikleştirilemeyecekleri için belirli başarılı stratejileri kullanarak daha fazla para kazanma ihtimalini ortadan kaldırır.

Algoritmaların Kısa Ömrü:

Algoritmaların neredeyse %98'inin ömrü çok kısadır. Kurulan algoritmalar piyasa ya da menkul kıymet yapısına, fiyat hareketlerine uygun ve uyumlu oldukça verimli çalışırlar ve hızla değişen piyasalarda ya da fiyat hareketlerinde aniden verimli çalışma özelliklerini yitirebilirler. Bu durumda, düzeltilmeleri veya yeniden kurulmaları gerekir. Algoritmaların ve stratejilerin formülasyonu devamlı takip gerektiren bir süreçtir ve düzenli izleme, iyileştirme ve yeniden kurgulamak bu işin vazgeçilemez önemli unsurlarındandır.

Mantıksız Piyasaları Anlayamama:

Sonuç olarak, algoritmalar otomatik talimatlardır ve insan zihni gibi durumları ve şartları anlayamazlar. Bir 'trader' piyasanın irrasyonel davranışını anlama ve buna göre reaksiyon gösterme yeteneğine sahip olabilir. Ancak, algoritmalar yalnızca mükemmel senaryoları anlar. İrrasyonel piyasalarda kontrolü kaybederler ve normalden uzak durumlarda hata yaparlar.

[deva-i dert]

31 Mayıs Bilanço kapanış tarihlerindeki TCMB döviz alış kurları ile Haziran ayı son resmi kur tarihi olan 26 Haziran'daki TCMB döviz alış kurları arasındaki değişim:

Dolar-TL'deki Değişim ------- (31 Mart : 19,1532 - 26 Haziran: 25,8231) + % 34,82
Euro-TL'deki Değişim ------- (31 Mart : 20,1532 - 26 Haziran: 28,1540) + % 35,06

Bildiğimiz üzere, aksi şirket sözleşmelerinde belirtilmedikçe, şirketlerdeki döviz bazlı varlıkların ve döviz bazlı borçların TL Bilançolarda hesaplanmasında 1. Çeyrek bilançolarda 31 Mart gösterge niteliğindeki TCMB Döviz Alış Kurları, 2. çeyrek bilançolarda ise 30 Haziran gösterge niteliğindeki TCMB Döviz Alış Kurları baz alınıyor. 30 Haziran resmi tatil olduğu için ben en son iş günü olarak 26 Haziran TCMB döviz Alış Kurlarını baz alarak hesaplama yaptım. 30 Haziran için TCMB gösterge niteliğinde farklı bir değer vermezse ben hesaplamalarımı buna göre yapacağım.

Şimdi bu değerler niçin önem kazandı? Kurlardaki artışın şirket bilançolarında Hedge'ler dahil Net YP pozisyonu artıda olan şirketlere Net Kar hesaplamalarında ekstradan kambiyo gelirleri ilave edeceği gerçeği var. Buna ilaveten ihracaat oranı yüksek olan şirketlerin bu Hedge'ler dahil Net YP pozisyonunu daha da artırma ihtimali de mevcut.

Tabii ki şu unsuru da gözardı etmeyeceğiz. Şirketlerin döviz varlıkları ve borçları sabit kalmamakta, sürekli olarak günden güne değişmektedir. Bu değerler, son bilanço verilerinde olduğu gibi aynı değerlerde kalmayacak, Hedge dahil Net YP pozisyonu azalabileceği gibi artmış da olabilecektir. Daha sonrasında burada listeleyeceğim Hedge'ler dahil Net YP pozisyonu pozitif olanların 2. çeyreklik gelir tablolarına ne kadar olası artı etkide bulunabileceğini tespit etmeye çalışacağım. Bu değerlerin 31 Mart tarihli bilançolardaki döviz pozisyonlarındaki resme göre olduğunu da unutmadan elbette.

Şirketlerin varlıklarının ve borçlarının bir kısmı Dolar, bir kısmı Euro bazlı ve Dolar ve Euro kurlarının değişimleri de farklı. Ancak bu değişim birbirinden çok da uzak değil.
İkisinin de artış farkı yaklaşık olarak yuvarlak % 35 civarında. Ben detaylı olarak hangi şirketin ne kadar euro ne kadar döviz bazlı varlık ya da borçlarının hesabı ile ilgilenmek yerine bakkal hesabı ikisinin ortalaması olan % 34,94'ü baz alacağım. Bu resmi genel çerçeve ile görmeye yeterli olacaktır. Ayrıca daha önce de belirttiğim gibi Net Döviz Pozisyonları da 31 Mart tarihli bilançolardaki resimden ibaret olup güncel bilgi olmayacaktır.

[deva-i dert]

[deva-i dert]

Kullanılan Kısaltmaların Açılımı:

ÖDR1 : (Piyasa Değeri / Aktifler) / Yıllıklandırılmış Aktif Kârlılığı
ÖDR2 : (Piyasa Değeri / Defter Değeri) / Yıllıklandırılmış Özkaynak Kârlılığı
PD/EFK: Piyasa Değeri / Yıllıklandırılmış Net Esas faaliyet Kârı
PD/FAVÖK: Piyasa Değeri / Yıllıklandırılmış FAVÖK
PD/NA : Piyasa Değeri / Yıllıklandırılmış Nakit Akımı
F/K : Piyasa Değeri / Yıllıklandırılmış Net Kâr
PD/A : Piyasa Değeri /Aktifler
PD/DD: Pİyasa Değeri / Defter Değeri
ROA : Yıllıklandırılmış Aktif Kârlılık
ROE : Yıllıklandırılmış Özkaynak Kârlılığı
ROIC: Yıllıklandırılmış Yatırılmış Sermaye Kârlılığı
% B NS : Yıllıklandırılmış Net Satışlar % Büyümesi
% B EFK : Yıllıklandırılmış Net Esas Faaliyet Kârı % Büyümesi
% B FAVÖK : Yıllıklandırılmış FAVÖK % Büyümesi
% B NK : Yıllıklandırılmış Net Kâr % Büyümesi
CO : Câri Oran
KO : Kaldıraç Oranı (Toplam Borçlar / Toplam Varlıklar)
FBO : Finansal Borç Oranı (Toplam Finansal Borçlar / Toplam Varlıklar)
NB/FAVÖK : Net Finansal Borç / Yıllıklandırılmış FAVÖK
İO : İhracaat Oranı
Net Kâr Yıllık : Yıllıklandırılmış Net Kâr
Net YPP: Hedge Dahil Net Yabancı Para Pozisyonu
PDKE : Döviz Kuru Değişiminin Mevcut Yıllıklandırılmış Net Kâra Potansiyel Etkisi (Rakamsal)
PDKE % : Döviz Kuru Değişiminin Mevcut Yıllıklandırılmış Net Kâra Potansiyel Etkisi (Yüzdesel)

Not 1: Daha önce de belirttiğim üzere, şirketlerin Net YPP (Hedge Dahil Net Yabancı Para Pozisyonları) bilgisi yayınlanmış son bilançolarına göredir. Net YPP değerleri sabit bir değer olmayıp her şirkette günübirlik değişmektedir. Bilançolarda verilen rakamlar 31 Mart 2023 tarihli gün sonu değerleridir. Bu değerler artmış ya da azalmış olabilir. Döviz Kuru değişiminin Yılllıklandırılmış Net Kâra Potansiyel Etkisi şeklinde verdiğim rakam ve yüzdeler de yine son bilançonun Net YPP değeri ve son bilanço itibariyle hesaplanan Yıllıklandırılmış Net Kar değerlerine göredir. Net YPP gibi Yıllıklandırılmış Net Kâr değerleri de değişecektir.

Bu durumda bu bilgiyi nasıl değerlendirmeli ? PDKE % değeri diğerlerine göre yüksek olan şirketlerin diğer şirketlere nispeten Yıllıklandırılmış Net Kârlarındaki artış beklentisi diğerlerine göre fazla olacak, bu da Prospektif F/K değerlerini görece ucuzlatacaktır.

Bunlar mutlak bilgiler olmayacağı için sadece potansiyel avcılığı için dikkate alınmalıdır.

Not 2: Bir şirketin Potansiyel Döviz Kuru etkisinin pozitif anlamda büyük olması tek başına onu almak için yeterli bir sebep olmayacaktır. Şirketin sektörüne, dünyadaki benzerlerine ve endekse göre değerleme rasyoları bazlı ucuz olup olmadığı, gelecekte fiyat hareketlerinin nasıl olacağı konusu herkesin kendi şahsi değerlendirmelerine tabii tutacağı nesnel olmayan bir yaklaşım içerecektir. O sebeple Tablolarda elimden geldiğince fazla finansal rasyo vermeye çalıştım ki herkes kendi değerlemesini kendisi yapıversin.

Not 3: PDKE değerleri Net Döviz Pozisyonunun Yıllıklandırılmış Net Kara oranlandırılması olduğu için Net Karı eksi değerde olan aynı zamanda Net Döviz Pozisyonu ekside olan şirketin PDKE oranı artı çıkacaktır, eksinin eksiye bölümünün matematiksel olarak artı çıkması gereği. 500 küsür şirket olduğu için tek tek bunları filtreleyip onları işaretlemedim. Ancak PDKE %'sini yüksek bulup onun üzerinde inceleme yapmak istediğiniz şirketlerin Net Karlarının eksi olup olmadığını inceleyiniz. Net Karı ekside olan, yani zararda olan şirketin sadece formül gereği PDKE % etkisi yüksek çıkacağı için yanıltıcı bir algı oluşturacaktır.