Tek bir işlemle tüm BIST 30 endeksine, Amerikan teknoloji devlerine, küresel bankacılık sektörüne veya altın gibi bir emtiaya ortak olmanıza olanak tanırlar.
Pasif yatırım felsefesinin bu yükselen yıldızı, özellikle düşük maliyetleri ve şeffaflığı ile yatırımcılar için muazzam avantajlar sunar.
Ancak marketteki ETF sayısı arttıkça, doğru seçimi yapmak da bir o kadar önemli hale gelmiştir.
Tıpkı aynı rotaya giden iki farklı havayolu şirketinden birinin daha konforlu, daha ucuz ve daha dakik olması gibi, aynı endeksi takip eden iki ETF arasında da performansınızı doğrudan etkileyecek kritik farklar bulunur.
Bu rehberde, bir ETF'nin kaputunun altına bakacak, onu değerli veya verimsiz kılan en önemli kriterleri (komisyonlar, likidite, takip hatası) masaya yatıracak ve kendi yatırım hedeflerinize en uygun ETF'i bir profesyonel gibi nasıl seçebileceğinizi detaylı bir şekilde anlatacağız.
BORSA YATIRIM FONU (ETF) NEDİR? KLASİK YATIRIM FONUNDAN FARKI NE?
Borsa Yatırım Fonu (ETF - Exchange Traded Fund), belirli bir endeksi, sektörü, emtiayı veya varlık sepetini takip etmek üzere tasarlanmış, katılma payları Borsa İstanbul gibi borsalarda işlem gören bir yatırım fonu türüdür.
Yani, bir ETF aldığınızda, aslında o fonun sahip olduğu tüm varlıkları (onlarca hisse senedi, tahvil vb.) içeren çeşitlendirilmiş bir portföyden pay almış olursunuz.
Peki, onu hepimizin bildiği klasik (A Tipi / B Tipi) yatırım fonlarından ayıran temel özellikler nelerdir?
Aşağıdaki tablo bu farkı net bir şekilde ortaya koymaktadır:
Kısacası ETF'ler, yatırımcılara daha fazla esneklik, şeffaflık ve genellikle daha düşük maliyetler sunar.
FON KOMİSYONLARI VE TAKİP HATA PAYI
Bir ETF seçerken bakmanız gereken ilk ve belki de en önemli kriter, size olan maliyetidir.
Bu maliyetler, uzun vadede getiriniz üzerinde devasa bir etkiye sahip olabilir.
Fon Yönetim Ücreti (Toplam Gider Oranı): Uzun Vadeli Düşmanınız
• Nedir? Fonun varlıklarını yönetmek, saklamak ve diğer operasyonel giderleri karşılamak için, fonun toplam büyüklüğü üzerinden yıllık olarak kesilen yüzde bazında bir ücrettir.
• Neden Önemli? Bu ücret, doğrudan sizin getirinizden düşülür ve bileşik getirinin gücüyle yıllar içinde bir kartopu gibi büyüyerek potansiyel kazancınızın önemli bir kısmını eritebilir. Örneğin, A ETF'i %0.40, B ETF'i ise %1.20 yönetim ücreti alıyorsa, aradaki %0.80'lik fark ilk başta küçük görünebilir. Ancak 20-30 yıllık bir yatırım vadesinde bu fark, toplam portföyünüzün %15-20'sini bile oluşturabilir. Özellikle pasif olarak bir endeksi takip eden ETF'lerde aramanız gereken şey, mümkün olan en düşük yönetim ücretidir.
Takip Hata Payı (Tracking Error): ETF'in Karnesi
• Nedir? Bu, bir ETF'in performansının, takip etmeyi taahhüt ettiği endeksin (benchmark) performansından ne kadar saptığını gösteren kritik bir ölçüttür.
• Neden Oluşur? Fonun yönetim ücretleri, fon içindeki alım-satım masrafları, temettülerin yönetimi gibi nedenlerle, bir ETF'nin getirisi neredeyse her zaman takip ettiği endeksin getirisinden bir miktar daha düşük olur. Bu farka "takip hatası" denir.
• Nasıl Değerlendirilir? İyi yönetilen, verimli bir pasif ETF'in takip hatası son derece düşük olmalıdır. İki ETF arasında seçim yaparken, geçmiş performanslarına bakarak hangisinin endeksi daha az hata payıyla takip ettiğini kontrol etmek, fonun operasyonel başarısı hakkında size net bir fikir verir. Yüksek bir takip hatası, fonun verimsiz yönetildiğinin bir işaretidir.
LİKİDİTE VE HACİM KRİTERLERİ
Bir ETF'nin ne kadar "iyi" olduğu, sadece maliyetleri ve performansıyla değil, aynı zamanda onu ne kadar kolay alıp satabildiğinizle de ölçülür.
İşte burada likidite ve hacim devreye girer.
İşlem Hacmi (Trading Volume)
• Nedir? Bir ETF'nin bir gün içinde ortalama olarak kaç adet payının el değiştirdiğini gösterir.
• Neden Önemli? Yüksek işlem hacmi, yüksek likiditenin en önemli göstergesidir. Bir ETF'de yüksek hacim olması, o ETF için her zaman yeterli sayıda alıcı ve satıcı olduğu anlamına gelir. Bu da demektir ki, istediğiniz zaman, istediğiniz miktarda alım veya satım işlemini, fiyatı önemli ölçüde etkilemeden kolayca yapabilirsiniz. Düşük hacimli bir ETF'de ise büyük bir satış yapmak istediğinizde alıcı bulmakta zorlanabilir ve fiyatı aşağı çekmek zorunda kalabilirsiniz.
Alış-Satış Fiyat Farkı (Bid-Ask Spread)
• Nedir? Bir ETF için o anda bir alıcının ödemeye razı olduğu en yüksek fiyat (Alış / Bid) ile bir satıcının kabul etmeye razı olduğu en düşük fiyat (Satış / Ask) arasındaki farktır.
• Neden Önemli? Bu fark, sizin için gizli bir işlem maliyetidir. Likiditesi yüksek, hacimli bir ETF'de bu fark genellikle çok dardır (Örn: Alış 50.25 TL / Satış 50.26 TL). Ancak likiditesi düşük bir ETF'de bu fark geniş olabilir (Örn: Alış 50.25 TL / Satış 50.40 TL). Geniş bir fark, siz daha alımı yapar yapmaz pozisyonun anında zarara geçmesi anlamına gelir. Bu nedenle, her zaman alış-satış farkı en dar olan ETF'leri tercih etmek mantıklıdır.
SEKTÖR/TEMA ODAKLI ETF KARŞILAŞTIRMASI
ETF'ler, farklı yatırım stratejilerine hizmet eden çeşitli türlere ayrılır. Portföyünüzü oluştururken bu türleri ve rollerini bilmek önemlidir.
Endeks ETF'leri: Portföyün Çekirdeği
• Nedir? BIST 30, BIST 100, S&P 500 gibi geniş tabanlı piyasa endekslerini takip eden ETF'lerdir.
• Rolü: Düşük maliyetle geniş bir piyasa çeşitlendirmesi sağladıkları için, genellikle bir yatırım portföyünün en büyük ve en temel parçasını ("çekirdek" yatırım) oluştururlar.
Sektör ETF'leri: Odaklanmış Hamleler
• Nedir? Belirli bir sektöre (Bankacılık, Sanayi, Teknoloji vb.) odaklanan ve o sektörün endeksini takip eden ETF'lerdir.
• Nasıl Karşılaştırılır? Örneğin, Borsa İstanbul'daki bankacılık sektörüne yatırım yapmak için iki farklı bankacılık ETF'i arasında kaldığınızı varsayalım. Seçim yaparken şu adımları izlemelisiniz:
-
Takip Edilen Endeks: Her ikisi de aynı endeksi mi (örn: XBANK) takip ediyor? Emin olun.
-
Maliyetler: Hangisinin yönetim ücreti (gider oranı) daha düşük?
-
Likidite: Hangisinin günlük ortalama işlem hacmi daha yüksek ve alış-satış farkı daha dar
- Takip Hatası: Geçmiş verilere bakarak hangisi XBANK endeksini daha yakın bir şekilde takip etmiş? Bu dört kriterde daha iyi olan ETF, sizin için daha verimli bir yatırım olacaktır.
Tematik ve Strateji ETF'leri: Geleceğe Yatırım
• Nedir? Geleneksel sektör ayrımlarının ötesinde, belirli bir yatırım temasına (Yenilenebilir Enerji, Siber Güvenlik, Yapay Zeka, Elektrikli Araçlar) veya bir stratejiye (Yüksek Temettü Ödeyen Şirketler, Düşük Volatilite) odaklanan ETF'lerdir.
• Rolü: Genellikle bir portföyün daha küçük ve daha taktiksel bir parçasını ("uydu" yatırım) oluştururlar. Uzun vadeli bir trende yatırım yapmak için kullanılırlar ancak genellikle daha riskli ve daha yüksek maliyetlidirler.
SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)
1. ETF'ler temettü öder mi? Evet. Bir ETF, portföyündeki hisse senetlerinden topladığı temettüleri, fonun politikasına göre belirli dönemlerde (genellikle yılda bir veya birkaç kez) pay sahiplerine nakit olarak dağıtır.
2. ETF'ler riskli midir? Evet, tüm yatırım araçları gibi ETF'ler de risk taşır. Riskin seviyesi, ETF'in takip ettiği varlığa bağlıdır. Geniş bir piyasa endeksini (BIST 100) takip eden bir ETF, tek bir hisse senedinden daha az riskliyken, kaldıraçlı bir petrol ETF'i son derece riskli olabilir.
3. ETF ile Borsa Yatırım Fonu (BYF) aynı şey midir? Türkiye'deki resmi terminolojide ETF'ler, Borsa Yatırım Fonu (BYF) olarak adlandırılır. İkisi de aynı anlama gelir.
4. Net Varlık Değeri (NAV) ile ETF'nin piyasa fiyatı neden farklı olabilir? NAV, fonun içindeki varlıkların o anki gerçek matematiksel değeridir. Piyasa fiyatı ise borsadaki anlık arz ve talebe göre belirlenir. Genellikle bu iki değer birbirine çok yakın seyreder. Ancak bazen piyasa fiyatı NAV'ın biraz üzerinde ("primli") veya altında ("iskontolu") olabilir.
5. Türkiye'den yurt dışı borsalardaki (Amerikan, Avrupa) ETF'leri alabilir miyim? Evet. Yurt dışı piyasalarda işlem yapma imkanı sunan aracı kurumlar aracılığıyla, uluslararası borsalarda listelenen binlerce farklı ETF'e yatırım yapabilirsiniz.
6. Kaldıraçlı veya Ters (Short) ETF'ler ne demektir? Bunlar, takip ettikleri endeksin günlük getirisinin belirli bir katını (örn: 2x, 3x) veya tam tersini (-1x) sunmayı hedefleyen, son derece riskli ve karmaşık ürünlerdir. Kesinlikle yeni başlayan yatırımcılara uygun değildir ve uzun vadeli tutmak için tasarlanmamışlardır.
7. Bir ETF'in takip hatası bilgisine nereden ulaşabilirim? Bu bilgi genellikle fonu ihraç eden portföy yönetim şirketinin web sitesinde veya fonun Kamuyu Aydınlatma Platformu'nda (KAP) yayınlanan izahname ve faaliyet raporlarında yer alır.
8. Yeni başlayan bir yatırımcı için en iyi ETF hangisidir? yeni başlayanlar için en iyi başlangıç noktası, BIST 30 veya BIST 100 gibi geniş tabanlı, düşük maliyetli ve yüksek likiditeye sahip bir ana piyasa endeksini takip eden bir ETF'dir.
9. Bir ETF iflas edebilir mi? ETF'i ihraç eden portföy yönetim şirketi iflas etse bile, ETF'in portföyündeki varlıklar (hisseler, bonolar) Takasbank gibi bir saklayıcı kuruluşta güvence altında tutulur ve yatırımcıların varlıkları kaybolmaz.
10. ETF alım-satımında vergi nasıl işler? Türkiye'de yerleşik ETF'lerin alım-satımından elde edilen kazançlar için farklı vergi uygulamaları bulunmaktadır. Hisse senedi yoğun fon statüsündeki ETF'ler için genellikle stopaj uygulanmazken, diğerleri için stopaj söz konusu olabilir. En güncel ve doğru bilgi için bir mali müşavire danışmak önemlidir.
