Borsa Felsefesi, Borsacı Kafası.

[TRENDHOUND]

Ekonomik krizler gelişmiş ülkelerde aşırı kamu borcu yüzünden çıkıyor. Gelişmekte olan ülkelerde ise kamu borcu çok ufaktır mesela şu anda TR nin kamu borcu yıllık GSMH nin %25 i kadar, ABD de ise bu oran %125 dir (2001 krizinde TR de bu oran %44 idi). Bizim gibi ülkelerde ekonomik kriz üçlü açık yüzünden yani ödemeler dengesindeki çarpıklıktan ortaya çıkıyor. Kriz patladıktan sonra gelişmiş ülkelerde deflasyon, gelişmekte olan ülkelerde ise enflasyon oluşur. Ama resesyon (ekonomik küçülme) her halükarda garanti.

[yelpaze]

Tekrar etmekte fayda görüyorum. Amatör ve basitçe şahsi görüşümdür;

Borsalar artık tahvil ve borçlanma piyasalarının yerine geçti. ABD'de Endeks fonlarının trilyonlarca dolara ulaşan boyutu, ABD halkının emeklilik planlarının artık hisse ağırlıklı fonlara endekslenmesi, uzun vadeli tahvillere yurtdışından gelen talep düşerken hisse senetlerinin ve kripto paraların yoğun ilgi görmesi, temettü politikaları, hisselerin ipotek olarak kullanılabilme imkanlarının genişlemesi, borsalarda derinlik arttığından siyasi veya benzeri gündemlerle etkileşiminin azalması. FED gibi düzenleyici kurumların borsaları artık temel indikatör olarak görmesi, yeni girişimlerin borsalarda kısa sürede yatırımcılarla buluşabileceği şekilde regülasyonların gevşetilmesi, teknoloji sayesinde piyasalara mobil ve çok kolay erişim olanaklarının artması gibi gelişmeler sayesinde borsalar marjinal yatırım sahaları olmaktan çıktı.

Yatırımcı beklentileri de buna uyum sağlayacak şekilde evrilmeli yoksa beklentiler ve gerçekleşmeler arasındaki makas çok geniş olur. Ana akım şirketlerin getirileri tahvillerinkine yakın gerçekleşecektir, bunlar genelde pazar veya pazar payı büyütme olanağı olmayan, yerleşik kültüre sahip, değişime büyük ölçüde kapalı ve sermaye yoğun firmalar olduğundan teknoloji sektörü şirketlerinin yüksek değerleme oranlarına ulaşamazlar ancak uzun vadeli temettü getirileri ve hisse geri alım programlarıyla ortalamanın üzerinde kazanç vaadedebilirler.

İlk paragrafta saydığım gerekçelere bağlı olarak belli seviyelerde hareket etmesi gereken borsa endekslerinin ana taşıyıcısı teknoloji yatırımları ve hisseleri olacak. Zaten ABD ekonomisinin yapılanması, sermayenin, beyin gücünün ve yatırımların yoğunlaştığı alanlar belliyken geleneksel şirketlerin ne büyüme ne de hisse değerleri olarak teknoloji şirketlerinin yerini doldurması diye bir şey söz konusu olamaz. Algoritmalarda bunlara tanımlanmış rasyo sınırları çerçevesinde hareket ederler bence. Ancak petrol veya soya fiyatlarında aşırı yükseliş gibi bir örnek vakayı ele alırsak; böyle bir süreçte algoritmalara tanımlanmış büyüme katsayısı üssel olarak artacağından ilişkili hisse fiyatlarına etkileri de üssel olacaktır.

[yelpaze]

Sn. deva-i dert 29-10-2025 tarihli paylaşımı ile 2000'lerin dot.com balonuyla günümüzün teknoloji furyasını çok güzel mukayese etmişti, analizin içeriği faydalı olsa da iki dönemin benzer olmadığını, günümüzdeki durumun daha çok 18.yüzyıl başı Avrupasına benzediği görüşümü paylaşmıştım. (https://www.hisse.net/topluluk/showt...23#post7108523 )

TrendHound da 15-11-2025 tarihli akışla finansal balonları sınıflandırıp mevcut duruma bir teşhiste bulundu. Kendisi konuyu AI balonu özelinde ele almış. https://www.hisse.net/topluluk/showt...59711&page=461
1920'lerin teknik ve teknolojik zıplamasına benzetilebilecek günümüz ortamı bu dönemden de bir yönüyle ayrışıyor ki bu çok çok önemli bir konu. Parasal politikalar ve gelişmeler. 1929 krizi için piyasaya yeterince nakit sağlanmadığı eleştirileri yapılıyordu ama şimdi helikopterle insanların üzerinden para atıyorlar.

Teknoloji ve yapay zeka balonunun ne olabileceğine ilişkin derinlemesine bakmak istiyorum ve finalde çok farklı bir bakış açısı getirmeye çalışacağım.

1990'ların dot.com balonuyla içinde bulunduğumuz dönemin kıyaslanmasında para politikaları açıklayıcı değil. 1997 asya krizi, onun tetiklediği 1998 Rusya krizi ve Rus tahvillerinde yatırımları batan LTCM fonunun çöküşüne rağmen ABD 10 yıllık tahvillerin oranlarına baktığımızda %5 ile %4 aralığında hareket ettiğini görüyoruz. Para politikaları hala 2. dünya savaşı sonrası anlayışla, sıkı ve kontrollü biçimde yürütülüyordu ve FED başkanı Alan Greenspan denen dinazordu. Son yıllarda ise sıfır faiz ve ABD vatandaşlarının hesaplarına direkt nakit yatırma gibi, binlerce yıllık medeniyet tarihinde hiç yaşanmamış bir durumla karşı karşıyayız.

Yeni ve eski ekonomi ayrımı da son bir kaç yıldır olan bir olgu değil, buna dikkat! 2015 sonunda gördüğümüz emtia-sanayi çöküşü ve ilişkili şirket hisselerinin 1929 krizi benzeri performansı sırasında bile teknoloji devleri sarsılmadı. 2015 krizinin kimsenin dikkatini çekmemesinin sebebi dikkatlerin çoktan teknolojiye kaymış olmasıydı. Bu sadece hisse senedi piyasasıyla ilgili değil hepimizin artık elinden düşüremediği cihaz ve uygulamalarla ilgiliydi. Hep söylediğim gibi geleneksel sektör hisseleri, yatırım kararlarında sabit getirili tahvillerin yerini aldı. Teknoloji devleri öyle büyük bir güce ulaştı ki; bunlar ancak ülkelerin tedbir alabileceği büyüklükte sorunlar diyebiliriz ancak bu sadece mevcudun taklidi şeklinde olabilir zira daha ileri götürebilecek deha her ülkede olamaz. Devletler meta uygulamaları başta olmak üzere ABD kaynaklı hizmetlere kota koyup kendi içlerinde yerli alternatiflerini oluşturmadıkları sürece bu güç merkezde kalacak çünkü veri yani bilgi bir teknolojik emtia olarak merkezde biriktikçe daha da güçlenebilecek örümcek ağları örülmüş oluyor, örneğin kitleleri yönlendirebilme kabiliyeti.... Bunu krom ve çelik endüstrilerinin gelişmekte olan ülkelere transfer olup gelişmesine benzetebiliriz.

deva-i dertin hatırlattığı teknoloji alanında sermaye yoğunlaşması gerçeğini medeniyet tarihinde benzeri olmayan parasal gevşeme koşullarıyla birleştirdiğimizde tehlike ufukta görülmeye başlar. Sermaye yoğunlaşmasının ispatı multi trilyon dolarlık piyasa değerlemeleri, parasal politikalarda çılgınlığın ise Altın ve Kripto rallileri. Özellikle kripto para piyasasının boyutu parasal politikaların insanlar tarafından ne derece çılgınca bulunduğunun ispatı. Teknoloji hisseleri, özellikle AI alanında ve kriptolarda önemli bir fiyat düzeltmesi olacaksa bunun kaynağı ne olacak? Sıkılaşan bir para politikası mı? Tersine gevşetmeye çalışıyorlar ancak ben başarılı olmasını beklemiyorum. 2015 krizinde bile popüler teknolojiye azalmayan ilginin bir anda şüpheye dönüşmesi mi? Trilyon dolarlık piyasa değerlerinden ürkme mi? Küresel tekel konumundaki 7-10 şirketten birinin çok fena çuvallaması mı? Yeni jenerasyonların aniden huy değiştirmesi mi?

Trendhound balonları analiz ederken yapay zeka için olası bir balon süreci ciddi bir değer düşüşüne ve mülkiyette ani bir değişikliğe yol açacaktır demiş. Demir yolları veya lalelerin mülkiyeti onları finanse eden bankerler tarafından arzulanabilir çünkü işletebilecekleri organizasyonlar. Hatta devletler bile tarihteki balonlarda çuvallayan kurumları kamulaştırmıştır ama muhteşem 7'li ve tüm teknoloji girişimlerini bedava verseniz kabul etmezler, devletler bile bunlara müdahaleye cesaret edemez. Bunlar sadece kurucularının sahip oldukları vizyonla yatırımcılarını zengin ediyorlar, insanların anlayamadığı ve küçümsediği, niş olarak gördükleri işlerle dünyayı fethettiler. Teknoloji devrimi dünyadan soyut bir avuç kurucu ile dahi mühendis-bilim insanlarının tekelinde. Daha yeni Elon Musk'a 1 trilyon$ bonus önerildi. Kısacası klasik balonlara ilişkin bu tespit burada geçerli gözükmüyor. Çin'in rekabeti, enerji talebi gibi doğal bariyerler bazı alanlarda, sınırlı derecede etkili gözüküyor şimdilik.

Yerel ve global çapta tüm dünya sermayesinin odağında bulunan, sürükleyici teknolojik avantaja sahip, dünyaya ilişkin tüm veri ve bilgileri vakumlayarak üssel büyüme potansiyelini koruyan, yaşayan her insana hitap eden, büyümesi dijital alemde gerçekleştiğinden düşük yerçekimine tabi, kamu dahil dışardan kimsenin müdahale edemeyeceği derecede vizyonerlik ve zeka gerektiren yani yönetimsel anlamda dokunulmaz, risk algısı değişik yeni jenerasyonlar sayesinde kripto para gibi marjinal alanlarda bile taban bulabilen, medeniyet tarihinde görülmeyen parasal-finansal koşullarda süregelen bu teknoloji süreci acaba patlayan mı olacak yoksa patlatan mı?

Tam da geleneksel yatırımın yaşayan efsanesi Buffet'ın Google ve Apple'da paylarını yükselttiği günlere denk gelen bu sorumla şunu kastediyorum. Teknolojik devrim veya yapay zeka tökezleyecek ya da en azından bir düzeltme yapacak derken bir dizi geleneksel ekonomik yapının çöküşüne şahit olabilir miyiz? Şirketleri bırakın devletlerin bazılarını yutabilecek şiddetteki bu girdabın dinmesini beklemek yerine onun etrafındakilere saçtığı tehlikeye odaklanmayı tavsiye ederim. Sadece teknoloji olarak değil parasal politikalar ile birlikte ele alınması gereken bir vaka. Bu nedenle ABD borçlanmasıyla orantısına dikkat çektim ve ABD borçlanma artışının da sadece kamu harcamalarından değil ülkedeki bu devlere akan sermayenin pasif hesabında gözükmesini hatırlattım. Bu konu henüz dünyada tartışılmadı bile ancak Michael Burry'nin, zayıf halka denen AI'da short pozisyonunu temsil eden hedge fonunu aniden kapatmasını sağlayacak kadar güçlü bir dalga söz konusu. Yüksek faiz, düşük sermaye ile hızlı büyüyen teknoloji devlerini çok etkilemezken sermaye yoğun geleneksel şirketlerin canına okuyor. Faizi düşürürseniz sermayenin geleneksel sektörler yerine gene teknolojiyi tercih etmesi yüksek olasılık. İnsan doğası gereği herkes en gözde ve elit alana yatırım yapmak istiyor.

Jeopolitik sonuçlar da ilginç; başta Çin ve Japonya olmak üzere ABD tahvillerinde, Türkiye de dahil devletlerin tutma oranı tarihi düşük seviyelerdeyken bu devletlerin bireyleri ve şirketleri ABD hisselerine yöneliyor. ABD eksenli sermaye piyasaları düzeninin finansmanı anlamında tam bir rotasyon söz konusu. Bu durumun BRICS organizasyonu anlamsız kılacağını, ABD devletinin özel ve kamusal yükümlülüklerinin teknolojik gelişmeler sayesinde, global çapta tam manasıyla tabana yayıldığını görüyoruz. Altın gibi somut varlıklara devletlerin talebine karşı tedbir olarak ise; ABD devleti kripto paralara tam destek vererek dengeleme sağlamaya çalışıyor. Kripto para artık ABD devlet politikası seviyesine terfi etmiş oldu. Oyun çok karmaşık ama avantaj ABD'den yana gözüküyor.

Bu konuda kafa yormak bizim borsanın veya ABD borsalarında işlem gören bazı geleneksel ekonomi devlerinin cazip olduğu gibi konularda da bir değerlendirme yapmak için gerekli.