“Lot”, “emir”, “spread”, “volatilite” ya da “endeks” gibi kavramlar, bu dilin alfabesini oluşturur. Bu rehberde, borsada en sık kullanılan temel kavramları sade bir dille açıklayarak yatırımcıların piyasa dinamiklerini daha iyi anlamasını sağlayacağız.
LOT NEDİR?
Borsada lot, işlem birimidir. Yani bir hisse senedinden yapılan en küçük alım-satım miktarını ifade eder. Türkiye’de Borsa İstanbul’da 1 lot, 1 adet hisseye denk gelir. Örneğin, ASELS hissesinden 100 lot alım yaptığınızda aslında 100 adet hisse satın almış olursunuz.
Bazı yatırımcılar “lot fiyatı” ile “toplam yatırım tutarı”nı karıştırır. Örneğin, hisse fiyatı 50 TL ise 100 lot almak için 5.000 TL gerekir. Lot kavramı, portföy yönetimi ve risk hesaplamasında önemlidir. Çünkü pozisyon büyüklüğü ne kadar artarsa, risk de o ölçüde yükselir.
EMİR TÜRLERİ
Borsada bir hisseyi almak veya satmak için verilen talimatlara emir denir. Emir türleri, yatırımcının işlem stratejisini belirler:
Piyasa Emri (Market Order): O anki fiyattan hemen işlem yapılmasını sağlar.
Limit Emir (Limit Order): Belirlenen fiyata gelmeden işlem gerçekleşmez. Bu, yatırımcıya fiyat kontrolü sağlar.
Zarar Durdur (Stop-Loss) Emri: Fiyat belirlenen seviyeye düştüğünde otomatik satış yaparak kaybı sınırlar.
Kâr Al (Take Profit) Emri: Fiyat hedeflenen seviyeye geldiğinde satış yaparak kazancı garanti eder.
Profesyonel yatırımcılar genellikle limit ve stop emirlerini birlikte kullanarak hem fiyat avantajı hem de risk kontrolü sağlar.
SPREAD NEDİR?
Spread, bir varlığın alış fiyatı (bid) ile satış fiyatı (ask) arasındaki farktır. Bu fark, piyasanın likidite durumunu gösterir. Likiditesi yüksek olan hisselerde spread çok düşüktür çünkü alış ve satış fiyatları birbirine yakındır. Ancak işlem hacmi düşük hisselerde spread farkı açılır ve bu yatırımcı için maliyet anlamına gelir.
Örneğin bir hisse 10,00 TL’den alınabiliyor, 10,05 TL’den satılabiliyorsa spread 0,05 TL’dir. Bu fark küçük görünse de büyük hacimlerde ciddi farklar yaratabilir. Özellikle kısa vadeli işlem yapan yatırımcılar (traderlar) için spread oranı, işlem başarısında belirleyici bir faktördür.
VOLATİLİTE (OYNAKLIK) NEDİR?
Volatilite, bir varlığın fiyatının belirli bir dönem içindeki dalgalanma düzeyidir. Yüksek volatilite, fiyatların kısa sürede hızlı şekilde yükselip düşmesi anlamına gelir. Bu durum, hem fırsat hem de risk yaratır.
Kripto piyasalarında olduğu gibi bazı piyasalarda volatilite doğaldır. Ancak hisse piyasalarında genellikle volatilitenin artması, belirsizlik ve spekülasyonun yükseldiğini gösterir.
Profesyonel yatırımcılar volatiliteyi ölçmek için Bollinger Bandı veya ATR (Average True Range) gibi göstergeleri kullanır. Yatırımcı açısından volatiliteyi yönetmenin en etkili yolu, portföy çeşitlendirmesi ve stop-loss stratejileridir.
LİKİDİTE NEDİR?
Likidite, bir varlığın hızlı bir şekilde nakde çevrilebilme kolaylığıdır. Bir hisse senedi alındıktan sonra, yatırımcı onu istediği zaman satabiliyorsa bu hisse likittir. Borsa İstanbul’da genellikle BIST 30 hisseleri (örneğin AKBNK, TUPRS, ASELS) yüksek likiditeye sahiptir.
Likidite düşük olduğunda yatırımcılar satış yapmakta zorlanabilir, bu da fiyatın aniden düşmesine yol açabilir. Bu nedenle yatırım yaparken sadece fiyat değil, hisseye ait günlük işlem hacmi de mutlaka analiz edilmelidir.
ENDEKS NEDİR?
Endeks, belirli bir grup hisse senedinin performansını ölçen göstergedir. Türkiye’de en bilinen endeks BIST 100’dür. Bu endeks, Borsa İstanbul’da işlem gören en değerli 100 şirketin fiyat hareketlerini temsil eder.
Endeksler, piyasadaki genel yönü anlamak için kullanılır. Örneğin BIST 100 yükseliyorsa, genel olarak piyasanın pozitif seyir izlediği anlaşılır. Bunun dışında BIST 30, BIST Sınai, BIST Banka gibi alt endeksler de sektör bazlı analiz yapma imkânı sunar.
Yatırımcılar için endeksler, hem piyasa trendini görmek hem de endeks fonları (ETF) aracılığıyla dolaylı yatırım yapmak açısından önemlidir.
DİKKAT EDİLMESİ GEREKEN NOKTALAR
Borsada işlem yapan yeni yatırımcılar, çoğu zaman bu temel kavramları yeterince bilmeden işlem yapar. Örneğin volatilitenin yüksek olduğu hisselerde “kolay kazanç” arayışı, genellikle paniğe ve zarara neden olur.
Bir diğer önemli nokta, emir türlerinin bilinçsizce kullanılmasıdır. Limit emir vermeden piyasa emriyle alım yapmak, özellikle düşük hacimli hisselerde yatırımcının olması gerekenden daha yüksek fiyata alım yapmasına neden olabilir.
KISA VE UZUN VADELİ PERSPEKTİF
Kısa vadede bu kavramlar, alım-satım stratejilerinin merkezinde yer alır. Traderlar için volatilite, spread ve likidite kritik öneme sahiptir çünkü anlık kararlar bu göstergelerle şekillenir.
Uzun vadede ise endeks performansı, hisse seçimi ve lot yönetimi ön plana çıkar. Uzun vadeli yatırımcılar için volatilite bir tehdit değil, fırsattır; çünkü dalgalanmalar dipten alım imkânı yaratır.
YATIRIMCI PSİKOLOJİSİNE ETKİSİ
Bu terimleri bilmeyen yatırımcılar genellikle piyasadaki dalgalanmalara duygusal
tepki verir. Örneğin volatiliteyi “tehlike” olarak algılayıp satış yapan yatırımcı, sonrasında yaşanan yükselişi kaçırabilir.
Borsa kavramlarını bilen bir yatırımcı ise fiyat hareketlerini daha rasyonel analiz eder. Bu durum yatırım psikolojisini güçlendirir, aceleci kararların önüne geçer. Bilgi, bu noktada panzehir niteliğindedir.
UZMANLARIN ÖNERİLERİ
Uzmanlara göre, borsada işlem yapmadan önce yatırımcıların temel kavramları öğrenmesi şarttır. Bu bilgiler, sadece fiyat hareketlerini anlamak için değil, aynı zamanda risk yönetimi açısından da önemlidir.
Profesyoneller, özellikle yeni yatırımcıların ilk etapta büyük sermayelerle değil, “deneme portföyleriyle” işlem yapmasını önerir. Böylece lot, emir ve spread gibi kavramlar uygulamalı olarak öğrenilir.
ÖRNEK UYGULAMA SENARYOSU
Yatırımcı Ayşe, Borsa İstanbul’da yeni işlem yapmaya başlamıştır. ASELS hissesini 100 TL fiyattan almak istiyor. Piyasa emriyle alım yaptığında fiyat 100,30 TL’ye çıkar çünkü spread farkı vardır. Daha sonra fiyat 98 TL’ye düşünce panikle satış yapar ve 2,30 TL zarar eder.
Eğer Ayşe limit emir kullansaydı, alım fiyatını 100 TL’ye sabitleyebilir, stop-loss emriyle zararı 99 TL seviyesinde sınırlayabilirdi. Bu örnek, temel terimleri bilmenin sadece bilgi değil, koruma mekanizması olduğunu gösterir.
Borsa, ilk bakışta karmaşık bir dünya gibi görünse de aslında kendi içinde mantıklı bir sistemdir. Bu sistemin dilini çözmenin yolu, temel kavramları doğru anlamaktan geçer. Lot, emir, spread, volatilite, likidite ve endeks kavramlarını öğrenmek; yatırımcının piyasayı sadece izleyen değil, analiz eden bir aktöre dönüşmesini sağlar. Kısacası borsa bilgisiz yatırımcıyı cezalandırır, bilinçli yatırımcıyı ödüllendirir. Bu nedenle başarılı bir yatırımın ilk adımı, borsa sözlüğünü ezberlemek değil, anlamaktır.
YATIRIM TAVSİYESİ DEĞİLDİR
