Th trendhound ile hasbihal

[deva-i dert]

Memlekette ne ürettiği, gelecekte ne üreteceği, nasıl büyüyeceği, fiyatın altını nasıl dolduracağı belirsiz olan Hektaş'ın 150 F/K'ları Nvidia'nın 50 F/K'ları kadar tartışılmadı. Bu da bizim tuhaflığımız sanırım

[Mathias]

Memlekette ne ürettiği, gelecekte ne üreteceği, nasıl büyüyeceği, fiyatın altını nasıl dolduracağı belirsiz olan Hektaş'ın 150 F/K'ları Nvidia'nın 50 F/K'ları kadar tartışılmadı. Bu da bizim tuhaflığımız sanırım

Konuşan konuştu. Dikkate alan benden bu kadar dedi. Almayan "hadi canım sizde" diyip mala yüklendi.Ama sonuç malum.
HEKTS bir patron şirketi ve zamanındaki müdürünün bilgisi dahilinde bir operasyon yapıldı. 4-5 milyar dolar max bir PD ine sahip bir firma idi işte.
Ama NVIDIA yı dünyada milyonlarca göz takip ediyor herkes bu fiyatları makul buluyor demek. Yada global bir akıl tutulması içinde. Pandemi gibi. Artık bu tür hype lar çok çabuk yayılıyor çok çabuk kanılıyor kimse sorgulamıyor. İlginç.
Dünyadaki pandemiden sonraki değişimi çok az göz farkediyor. Bana mı öyle geliyor yoksa.Siyaset ekonomi bütün bilindik kuralları uygulamaları alt üst ediyorlar.
5 fed faizi ile borsa ralli yapacak deseler bundan 5 sene önce k.ı ile gülecek ekonomistler şimdi bu işe amaaaa ama işttteee gibi açıklama yapma telaşı içindeler.



NVIDIA devam diyorlar.

[deva-i dert]

Özellikle 1998-2000 yılı arasında oluşan dotcom bubble dönemi ile bu dönemi karşılaştırma konusunda çokça tartışma yapılıyor ve zaman zaman bunlara biz de dahil oluyoruz. Bubble'ların risklerini dikkate alarak uzak duranlar olduğu gibi her bubble'da bu sefer farklı diye fiyatlamaya farklı yaklaşım seyredenler de her daim olacaktır. Aslında bir karşılaştırma yapıp benzerlikleri ve farklılıkları ortaya koymakta fayda var:

İki dönem arasında ne tip benzerlikler var?

- Herşeyden önce 'teknoloji anlatısı'nın piyasa psikolojisini domine etmesi gerçeği her iki dönemde de mevcut. 90'ların sonunda "internet her şeyi değiştirecek." yaklaşımı hakimdi. Şimdi ise "yapay zekâ her şeyi değiştirecek." yaklaşımı piyasa psikolojisini domine ediyor. Yani her iki dönemin ortak özelliği teknoloji anlatısının yatırımcı davranışlarını şekillendirmekte dominant bir etkiye sahip olması. Sermaye her iki dönemde de oluşan reel gelirden daha çok gelecek gelirlerin potansiyeline ya da bunun hikaye edilmesine akıyor.

- Her iki dönemin başlangıcında da aşırı likidite ve ucuz finansman döneminden doğan bir risk iştahı benzerliği sözkonusu. 1998-1999 yıllarında Fed'in LTCM ve Asya krizi sonrası likiditeyi artırdığını ve fazlalaşan likiditenin borsalara kaydığını ve dotcom hisselerinin uçtuğunu görüyoruz. Bu dönemde de 2020-2023 yılları arasında pandemi sonrası parasal genişleme ve düşük faizlerin etkisiyle paranın önemli bir kısmının yine borsalara kaydığını ve mega cap tech'lerin (AI, NVDA, MSFT, META, vb) rekorlar kırdığını görüyoruz. Her iki dönem başlangıcının da paranın fazla olduğu dönem olduğunu söylemek abartı olmayacaktır. 2023 ve sonrası Fed'in sıkılaştırma politikasına başlamasını bu görüşe bir itiraz olarak kullanan olacaktır, ama sıkılaştırma politikası başlangıcından önce yatırımcı davranışlarının tamamen değişmesinin borsalardaki mega cap tech'lere para akışının devamındaki sürekliliğe pskolojik bir destek sağladığını da unutmamak gerekiyor.

- Her iki dönemde de Fiyat/Kazanç oranları borsaları sürükleyen şirketlerde rasyonelin ötesine geçmesi gibi bir benzerlik var. 2000'de Nasdaq 100 endeksinin Fiyat/Kazanç oranı 70 civarında idi. 2025 itibarıyla 'AI liderleri'nin ve bulut tabanlı hizmet veren şirketlerin Fiyat/Kazanç oranları 40-80 bandında devam ediyor. Yani dotcom bubble'ı döneminde oluşan "Değerleme önemini kaybetti" havasının bir bakıma tekrar oluştuğunu görüyoruz.

- Her iki dönemde de söylemlerde yeni ekonomi vs eski ekonomi ayrımının yapıldığına şahit oluyoruz. 2000'deki dotcom bubble'ında yatırımcılar General Motors, Exxon, General Electric gibi eski ekonomiyi temsil eden sanayi şirketlerini terk edip Yahoo!, Pets.com, Cisco ve benzeri şirketlere koşarken şimdiki dönemde de yatırımcılar enerji, madencilik, sanayi, taşımacılık, emlak gibi alanlardan çıkıp AI, yarı iletken, bulut hisselerine yöneliyor. Yani sektörel döngüde aynı kalıbın tekrarlandığını, "yeni çağ geliyor" anlatısının yatrımcı davranışlarını domine ettiğini görüyoruz.

- Son olarak her iki dönemde de mean reversion, karşıt yatırımcılık ya da değer yatırımcılığı gibi farklı alternatifler üretebilen yatırım tarzlarının terkedildiğini ve momentum yatırımcılığına ciddi bir kayış olduğunu görüyoruz.


Peki bu kadar benzerlik varken iki dönem arasında hiç mi farklılık yok, "bu sefer farklı" tezini güçlendirebilecek? Elbette var. Peki bunlar neler?

- İlk olarak şimdiki teknoloji devlerinin artık gerçek nakit ürettiğini söyleyebiliriz. 2000'deki şirketlerin çoğu kâr bile etmezken (örneğin Pets.com, eToys, Webvan), bugün NVDA, MSFT, AAPL, META, GOOG gibi şirketler teknoloji şirketleri muazzam serbest nakit akışı oluşturuyor. Bir balon fiyatlama durumu söz konusu edilse bile 2000'deki furyanın akisne temel gelir ve kârlılık temeli sağlam.

- İkinci temel farklılık bu dönemdeki yapay zekâ ve bununla ilintili yatırımlarının artık reel altyapıya dönüşüyor olması. Dotcom döneminde birçok proje "gelecekte değişik bir şeyler olacak" vizyonuydu ama pratikte henüz bir uygulaması yoktu. Daha çok hikayeler ve hayaller pazarlanıyordu. AI çağını ise veri merkezleri, GPU'lar, enerji yatırımları, yazılım otomasyonu gerçek fiziki yatırımları oluşturuyor. Yani hikâye kısmen reel ekonomiye entegre olmuş vaziyette ve sadece bir hikayeyi satın alma durumu değil.

- Bu dönemde sermaye dağılımı daha yoğunlaşmış durumda. 2000'de yüzlerce dotcom hissesi varken ve balonu birden fazla şirket oluştururken dağınık bir sermaye yapısı vardı, halbuki şimdi piyasa yükselişini 7-10 dev teknoloji hissesi sürüklüyor ve bu sefer bir 'genel balon' durumu değil, daha konsantre bir 'değerleme köpüğü' var.

- Dotcom bubble'ına göre altyapı ve üretkenlik etkisi, yani bir verimlilik farkı söz konusu. Halbuki dotcom bubble'ında internetin verimlilik etkisi ancak birkaç yıl sonrasında gelebildi. Günümüzdeki yapay zeka ise şu anda bile yazılım üretkenliğini ve veri işleme hızını artırıyor. Yani "teknoloji devrimi" dediğimiz şey bu sefer hikayeden öteye geçmiş ve gerçekten şirket bilançolarına yansımış durumda.

Tüm bunları alt alta koyup karşılaştırmalı bir şekilde değerlendirdiğimizde benzerlikler kadar ciddi farklılıkların da olduğunu söylemek pekala mümkün. Bu nedenle yapay zeka merkezli ya da ilintili bir şekilde oluşan köpüğün fiyatlamalarda bir düzeltmeye açık olduğunu ancak dotcom çöküşü büyüklüğünde bir felaket ihtimalin çok yüksek olmadığını ileri sürebiliriz. Bunda dönem farklılıklarının yanı sıra finansal piyasalarda da bir paradigma değişiminin etkisi olduğunu unutmamakta da fayda var.