Hisse senedi performansı neye göre değerlendirilir?

Peki ya aynı dönemde BIST 100 endeksi %30 yükseldiyse? Veya hissenin ait olduğu sektör ortalaması %40'lık bir ralli yaptıysa? Bu durumda, o %20'lik kazanç aslında piyasanın gerisinde kalmış bir performansı, yani bir fırsat maliyetini temsil eder. Veya tam tersi, piyasanın %10 düştüğü bir ayda sizin hisseniz sadece %2 düştüyse, bu aslında negatif bir rakama rağmen muazzam bir başarıdır.

Hisse senedi performansını değerlendirmek, sadece fiyat etiketindeki değişime bakmaktan çok daha derin ve çok katmanlı bir analiz sürecidir. Bu, bir şirketin finansal sağlığını, kârlılığını, piyasadaki algısını ve yatırımcı ilgisini bir bütün olarak ele alan, adeta bir dedektiflik çalışmasıdır. Bir hissenin gerçek performansını anlamak için hem şirketin kendi "karnesine" (Temel Analiz) hem de piyasanın o hisse hakkındaki "duygularına" (Teknik Analiz) bakmak gerekir. Bu rehberde, bir hisse senedinin performansını değerlendirirken kullanmanız gereken en kritik metrikleri, bu metriklerin ne anlama geldiğini ve onları birleştirerek nasıl daha akıllı ve daha bilinçli yatırım kararları alabileceğinizi detaylı bir şekilde inceleyeceğiz.

PERFORMANS DEĞERLENDİRMESİ: İKİ ANA BAKIŞ AÇISI

Bir hisseyi değerlendirirken, profesyonellerin kullandığı iki temel mercek vardır. Bu iki mercek, size resmin bütününü gösterir:

• Temel Analiz Merceği: Bu mercek, şirketin kendisine odaklanır. Finansal tablolarını, kârlılığını, borçluluk durumunu, sektördeki rekabet gücünü ve yönetim kalitesini inceler. Temel analizin sorduğu soru şudur: "Bu, yatırım yapılacak kadar iyi bir şirket mi?"

• Teknik Analiz Merceği: Bu mercek, şirketten ziyade hisse senedinin piyasadaki hareketlerine odaklanır. Fiyat grafiklerini, işlem miktarını ve çeşitli matematiksel göstergeleri kullanarak yatırımcı psikolojisini ve arz-talep dengesini anlamaya çalışır.

Teknik analizin sorduğu soru ise şudur: "Bu, şu anda alım veya satım yapılacak kadar doğru bir zamanda mı?"

Gerçek performans değerlendirmesi, bu iki bakış açısını birleştirdiğinizde ortaya çıkar.

FİYAT/KAZANÇ ORANI (P/E)

Temel analizin en popüler ve en temel göstergesi Fiyat/Kazanç (F/K veya P/E) oranıdır.

• Nedir? Bir şirketin hisse senedi fiyatının, hisse başına düşen yıllık net kârına bölünmesiyle bulunur. Sonuç, yatırımcıların şirketin elde ettiği her 1 TL'lik kâr için kaç TL ödemeye razı olduğunu gösterir. Örneğin, F/K oranı 10 olan bir şirket, yatırımcıların kârının 10 katı kadar bir piyasa değeri biçtiği anlamına gelir.

• Nasıl Değerlendirilir? F/K oranı, bir hissenin "ucuz" mu yoksa "pahalı" mı olduğu konusunda ilk ipucunu verir, ancak tek başına asla yeterli değildir. Doğru bir değerlendirme için mutlaka üçlü bir karşılaştırma yapılmalıdır:

1. Tarihsel Karşılaştırma: Şirketin mevcut F/K oranını, kendi geçmiş 5 yıllık F/K ortalamasıyla karşılaştırın. Eğer mevcut oran, tarihsel ortalamasının önemli ölçüde altındaysa, hisse kendi geçmişine göre ucuz olabilir.

2. Sektörel Karşılaştırma: Şirketin F/K oranını, faaliyet gösterdiği sektörün ortalama F/K oranıyla karşılaştırın. Örneğin, bir yazılım şirketinin 30 F/K ile işlem görmesi normal olabilirken, bir çimento şirketinin 15 F/K ile işlem görmesi pahalı olarak algılanabilir. Her sektörün kendi dinamikleri ve kâr marjları farklıdır.

3. Piyasa Karşılaştırması: Şirketin F/K oranını, BIST 100 endeksinin genel F/K oranıyla karşılaştırın. Bu, hissenin piyasanın geneline göre ne kadar iskontolu veya primli işlem gördüğü hakkında bir fikir verir.

TEMETTÜ VERİMİ

Temettü verimi, bir hissenin performansını, özellikle gelir odaklı ve uzun vadeli yatırımcılar için değerlendirirken kullanılan kritik bir metriktir.

• Nedir? Şirketin bir yıl içinde hisse başına ödediği brüt temettü tutarının, hisse senedinin güncel piyasa fiyatına bölünmesiyle bulunur. Sonuç, hisseye yatırılan anaparaya göre yıllık brüt ne kadar nakit geliri elde edildiğini yüzde olarak gösterir.

• Nasıl Değerlendirilir? Temettü verimi, bir şirketin sadece kâr ettiğini değil, aynı zamanda bu kârı hissedarlarıyla paylaşacak kadar nakit akışına ve istikrara sahip olduğunu da gösterir. Yüksek, istikrarlı ve ideal olarak her yıl artan bir temettü verimi, şirketin finansal sağlığının ve yatırımcı dostu bir yönetim anlayışının en somut kanıtıdır.

Performans değerlendirmesi yaparken, şirketin temettü verimini ülkedeki risksiz faiz oranlarıyla (örneğin 10 yıllık devlet tahvili faizi) karşılaştırmak önemlidir. Eğer bir hissenin temettü verimi, devletin sunduğu risksiz faizden daha yüksekse, bu durum o hisseyi gelir arayan yatırımcılar için oldukça cazip hale getirir.

İŞLEM HACMİ VE VOLATİLİTE

Fiyat grafiklerinin altına baktığınızda göreceğiniz dikey çubuklar, yani işlem hacmi, fiyat hareketlerinin ardındaki gücü ve yatırımcı ilgisini gösteren en önemli teknik veridir. Volatilite ise bu fiyat hareketlerinin ne kadar sert ve ne kadar geniş bir aralıkta gerçekleştiğini ölçer.

İŞLEM HACMİ: FİYATIN TEYİDİ

• Nedir? Belirli bir zaman diliminde (genellikle bir günde) el değiştiren toplam hisse senedi sayısıdır. Hacim, fiyat hareketinin arkasındaki "yakıt" olarak düşünülebilir.
• Nasıl Değerlendirilir? Hacim, mevcut trendin gücünü teyit etmek veya bir trend dönüşü sinyali almak için kullanılır.

Yükselişte Artan Hacim: Bu, en sağlıklı senaryodur. Fiyatlar yükselirken işlem hacminin de ortalamaların üzerine çıkarak artması, yükselişin güçlü bir alıcı ilgisiyle desteklendiğini ve trendin devam etme olasılığının yüksek olduğunu gösterir.

Düşüşte Artan Hacim: Fiyatlar düşerken hacmin de artması, satış baskısının güçlü olduğunu ve düşüş trendinin devam etme potansiyeli taşıdığını gösteren negatif bir sinyaldir.

Yükselişte Azalan Hacim: Fiyatlar yükselmeye devam ederken işlem hacminin giderek zayıflaması, yükseliş trendinin gücünü kaybettiğine, alıcıların ilgisinin azaldığına ve potansiyel bir yorgunluk olduğuna işarettir. Bu bir trend dönüşü uyarısı olabilir.

Aşağıdaki grafiği zihninizde canlandırın: Soldan sağa doğru yükselen bir hisse fiyatı çizgisi düşünün. Grafiğin altındaki hacim barları da fiyatla birlikte giderek uzuyor ve yükseliyorsa, bu textbook bir "güçlü yükseliş trendi" örneğidir.

VOLATİLİTE: FİYAT DALGALANMASININ ÖLÇÜSÜ

• Nedir? Bir hisse senedi fiyatının belirli bir zaman dilimindeki dalgalanma derecesidir. Yüksek volatilite, hissenin kısa sürede çok sert yukarı ve aşağı hareketler yaptığını, düşük volatilite ise daha istikrarlı ve sakin bir fiyat seyrine sahip olduğunu gösterir.

• Nasıl Değerlendirilir? Volatilite, tek başına iyi veya kötü değildir; yatırımcının risk profiliyle ilgilidir.

Yüksek Volatilite: Kısa vadeli al-sat yapan trader'lar için daha fazla fırsat sunabilir ancak aynı zamanda çok daha yüksek bir risk barındırır.

Düşük Volatilite: Genellikle BIST 30'daki büyük, olgun ve "blue-chip" olarak adlandırılan şirketlerde görülür. Bu hisseler, daha öngörülebilir bir yapıya sahip oldukları için uzun vadeli ve muhafazakar yatırımcılar için daha uygundur.

Beta Katsayısı: Bir hissenin volatilitesini piyasanın geneliyle (BIST 100) karşılaştıran bir ölçüttür. Beta'sı 1'den büyük olan hisseler piyasadan daha volatil, 1'den küçük olanlar ise piyasadan daha az volatil kabul edilir. Portföyünüzün toplam riskini yönetirken hisselerinizin Beta katsayılarını bilmek önemlidir.

SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)

1. Bir hissenin F/K oranının düşük olması her zaman "al" sinyali midir? Hayır. Düşük F/K, şirketin büyüme potansiyelinin piyasa tarafından zayıf görüldüğüne veya sektöründe yapısal sorunlar olduğuna da işaret edebilir. Mutlaka diğer metriklerle birlikte değerlendirilmelidir.

2. Kâr etmeyen (F/K oranı negatif olan) bir şirkete yatırım yapılır mı? Evet, yapılabilir. Özellikle teknoloji veya biyoteknoloji gibi sektörlerdeki yeni ve büyüme odaklı şirketler, tüm kazançlarını büyümeye yatırdıkları için ilk yıllarında kâr etmeyebilirler. Bu durumda yatırımcılar, F/K oranından çok gelecekteki büyüme hikayesini ve pazar potansiyelini fiyatlarlar.

3. Performans için hangisi daha önemli: Yüksek temettü verimi mi, istikrarlı temettü büyümesi mi? Bu, yatırımcının hedefine bağlıdır. Düzenli gelire ihtiyaç duyan bir emekli için yüksek verim daha önemliyken, uzun vadeli bir yatırımcı için şirketin temettüsünü her yıl istikrarlı bir şekilde artırma kabiliyeti (temettü büyümesi) genellikle daha değerli bir performans göstergesidir.

4. Bir hissede işlem hacminin aniden çok artması ne anlama gelir? Bu, o hisseye yönelik özel bir ilgi olduğunu gösterir. Genellikle önemli bir haber (bilanço, yeni anlaşma, ortaklık vb.) öncesinde veya sonrasında yaşanır. Fiyat yükselişiyle birlikte gelen ani hacim artışı genellikle pozitif, düşüşle birlikte gelen hacim artışı ise negatif olarak yorumlanır.

5. "Blue-chip" hisse ne demektir? Piyasa değeri çok yüksek, finansal olarak çok güçlü, köklü, istikrarlı ve genellikle kendi sektörünün lideri olan şirketlerin hisselerine verilen genel bir isimdir. Genellikle düşük volatiliteye sahiptirler.

6. Bir hissenin Beta katsayısını nerede bulabilirim? Birçok finansal portal, aracı kurum analiz platformu ve veri sağlayıcı, hisse senetlerinin detaylı analiz sayfalarında Beta katsayısını hazır olarak sunmaktadır.

7. Sadece BIST 100'den daha iyi performans gösteren hisselere mi yatırım yapmalıyım? Bu iyi bir başlangıç noktasıdır (göreceli güç analizi), ancak tek kriter olmamalıdır. Bazen piyasa düşerken, endeksten daha az düşen defansif bir hisse de o dönem için çok iyi bir performans sergilemiş sayılır.

8. Bir hissenin temel verileri çok iyi ama teknik grafiği çok kötü olabilir mi? Evet, bu sık karşılaşılan bir durumdur. Şirket harika işler yapıyor olabilir (iyi temel analiz), ancak piyasa genelindeki bir korku dalgası veya sektöre yönelik negatif bir algı nedeniyle hissenin fiyatı düşüş trendinde olabilir (kötü teknik analiz). İyi bir alım fırsatı, genellikle bu iki analiz türünün de pozitif sinyal verdiği zamanlarda ortaya çıkar.

9. Volatilite ile risk aynı şey midir? Tam olarak değil. Volatilite, fiyatların ne kadar dalgalandığının istatistiksel bir ölçüsüdür. Risk ise bu dalgalanma sonucunda kalıcı olarak anapara kaybetme olasılığıdır. Yüksek volatilite genellikle yüksek riske işaret etse de, her volatil varlık aynı derecede riskli olmayabilir.

10. Bir hissenin performansı sadece bu metriklerden mi ibarettir? Hayır. Bunlar en temel ve en önemli olanlardır. Bunların yanı sıra, şirketin borçluluk oranları (Borç/Özkaynak), kârlılık oranları (Net Kâr Marjı, ROE), yönetim kalitesi, marka gücü ve sektördeki rekabet avantajı gibi birçok niteliksel faktör de performans değerlendirmesinde kritik rol oynar.