Borsada volatilite yönetimi nasıl yapılır?

Başarılı ve tecrübeli bir kaptan ise fırtınadan korkmaz; çünkü o, dalgaların ne zaman ve ne kadar yükselebileceğini öngörecek araçlara sahiptir, gemisini bu dalgalara karşı nasıl koruyacağını bilir ve hatta rüzgarı kendi lehine kullanarak ilerlemeyi başarır.

İşte borsada "volatilite yönetimi" de tam olarak bu kaptanlığa benzer. Volatilite, yani fiyatlardaki ani ve sert dalgalanmalar, piyasanın kaçınılmaz bir gerçeğidir.

Onu yok edemezsiniz, ancak onu yönetebilirsiniz. Doğru bilgi ve stratejilerle, volatiliteyi bir tehdit olmaktan çıkarıp, portföyünüzü koruyan ve hatta yeni fırsatlar yaratan bir unsura dönüştürebilirsiniz. Panik içinde satış yapmak yerine, piyasadaki "korkuyu" ölçerek ve korunma (hedge) stratejileri uygulayarak, dalgalı denizlerde geminizi güvenli limanlara ulaştırmanız mümkündür.

Bu rehberde, volatilitenin ne olduğunu, onu nasıl ölçeceğinizi ve portföyünüzü bu sert dalgalanmalara karşı korumak için kullanabileceğiniz en etkili profesyonel stratejileri adım adım inceleyeceğiz.

VOLATİLİTE NEDİR? DOST MU, DÜŞMAN MI?

Finansal anlamda volatilite, bir yatırım aracının (hisse senedi, endeks vb.) fiyatında belirli bir zaman diliminde meydana gelen dalgalanmanın istatistiksel bir ölçüsüdür.

Basit bir ifadeyle, bir hissenin fiyatının ne kadar hızlı ve ne kadar geniş bir aralıkta inip çıktığını ifade eder.

Volatilite, yatırımcılar için iki ucu keskin bir kılıçtır ve onu "dost" veya "düşman" yapan, sizin ona karşı hazırlıklı olup olmamanızdır:

• Düşman Olarak Volatilite (Risk): Yüksek volatilite, belirsizliğin ve riskin arttığı anlamına gelir. Fiyatların hızla düştüğü volatil dönemler, yatırımcılarda korku ve paniğe yol açarak, yanlış kararlar alınmasına ve büyük anapara kayıplarına neden olabilir. Bu, volatilitenin en tehlikeli yüzüdür.

• Dost Olarak Volatilite (Fırsat): Diğer yandan, fiyat hareketi olmadan kâr elde etmek imkansızdır. Volatilite, aynı zamanda alım-satım fırsatları yaratır. Piyasada paniğin hakim olduğu, yani volatilitenin zirve yaptığı anlar, genellikle sağlam ve değerli varlıkları olması gerekenden çok daha ucuz fiyatlara ("iskontolu") satın almak için en iyi fırsatları sunar.

Başarılı volatilite yönetimi, onun düşman yüzünden korunurken, dost yüzünden faydalanma sanatıdır.

VOLATİLİTE ENDEKSLERİ VE GÖSTERGELER

Volatiliteyi yönetmenin ilk adımı, onu ölçebilmektir. Tıpkı bir meteoroloğun fırtınanın şiddetini ölçmesi gibi, yatırımcılar da piyasadaki korku ve belirsizlik seviyesini ölçmek için çeşitli endeks ve göstergeler kullanır.

Volatilite Endeksi (VIX): Küresel "Korku" Barometresi

• Nedir? Dünyada en çok bilinen ve takip edilen volatilite endeksi, Chicago Opsiyon Borsası (CBOE) tarafından hesaplanan VIX (Volatility Index)'tir. Bu endeks, S&P 500 endeks opsiyonlarının fiyatlarını kullanarak, piyasanın önümüzdeki 30 gün için beklediği oynaklığı ölçer. Bu nedenle kendisine popüler olarak "Korku Endeksi" de denir.

• Nasıl Yorumlanır? VIX endeksi ile piyasalar arasında genellikle ters bir ilişki vardır:

o VIX Yükseldiğinde (Örn: 30 seviyesinin üzeri): Bu, piyasadaki korku, panik ve belirsizliğin çok yüksek olduğu anlamına gelir. Genellikle bu dönemler, hisse senedi piyasalarının sert düştüğü ve dip yaptığı zamanlara denk gelir.

o VIX Düştüğünde (Örn: 20 seviyesinin altı): Bu, piyasadaki iyimserliğin, rehavetin ve istikrarın arttığını gösterir. Genellikle bu dönemler, hisse senedi piyasalarının sakin veya yükselişte olduğu zamanlardır.

o Borsa İstanbul için doğrudan bir VIX endeksi bulunmasa da, küresel VIX endeksini takip etmek, uluslararası yatırımcıların risk iştahı hakkında bilgi verir ve bu durum BIST 100'ü de dolaylı olarak etkiler.

TEKNİK GÖSTERGELER: GRAFİKTE VOLATİLİTEYİ GÖRMEK

• Bollinger Bantları: Bir fiyat grafiği üzerine çizilen üç çizgiden oluşur. Ortadaki çizgi basit bir hareketli ortalamadır; üst ve alt çizgiler ise bu ortalamanın belirli bir standart sapma (genellikle 2) uzağındadır.

o Bantlar Daraldığında: Bu, volatilitenin çok düştüğü, piyasanın sıkıştığı bir "sessizlik" dönemidir. Genellikle bu sessizliği, her iki yöne de yaşanabilecek sert ve volatil bir hareket takip eder.

o Bantlar Genişlediğinde: Bu, volatilitenin arttığı, fiyatların geniş bir aralıkta dalgalandığı bir fırtına dönemidir.

• Average True Range (ATR): Fiyat seviyesinden bağımsız olarak, sadece volatilitenin kendisini ölçen bir göstergedir. Bir varlığın belirli bir periyottaki (örn: 14 gün) ortalama fiyat hareket aralığını gösterir. Yükselen bir ATR, artan volatilite; düşen bir ATR ise azalan volatilite anlamına gelir. ATR, özellikle volatiliteye göre ayarlanmış stop-loss seviyeleri belirlemek için çok kullanışlıdır.

HEDGE (KORUNMA) STRATEJİLERİ

Volatilitenin artmasını beklediğinizde veya portföyünüzü ani düşüşlere karşı korumak istediğinizde, "hedge" yani korunma stratejilerini devreye alabilirsiniz.

Hedge etmek, portföyünüze bir nevi sigorta poliçesi satın almaya benzer.

• VİOP'ta Endeks Kontratları ile Korunma: Bu, en yaygın ve etkili korunma yöntemlerinden biridir.

o Senaryo: Portföyünüzde ağırlıklı olarak BIST 30 şirketlerinden oluşan 500.000 TL'lik bir hisse senedi sepetiniz var. Piyasada kısa vadeli bir düşüş bekliyorsunuz ancak uzun vadeli pozisyonlarınızı bozmak istemiyorsunuz.

o Strateji: Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası'nda (VİOP), portföyünüzün değerine denk gelecek miktarda BIST 30 endeks vadeli işlem kontratında "kısa pozisyon" (yani satış) açarsınız.

o Sonuç: Eğer piyasa beklediğiniz gibi düşerse, hisse senedi portföyünüzün değeri azalacaktır. Ancak aynı anda, VİOP'taki kısa pozisyonunuzun değeri artacaktır. Böylece, bir taraftaki zarar, diğer taraftaki kâr ile büyük ölçüde dengelenmiş (hedge edilmiş) olur.

• Defansif Varlıklara Yönelmek:

o Altın: Tarihsel olarak, finansal piyasalardaki belirsizlik ve korku dönemlerinde yatırımcıların sığındığı bir "güvenli liman"dır. Hisse senedi piyasalarındaki yüksek volatilite, genellikle altına olan talebi ve dolayısıyla fiyatını artırır.

o Döviz (Özellikle ABD Doları): Özellikle Türkiye gibi gelişmekte olan piyasalarda, riskten kaçış dönemleri genellikle yerel para biriminden çıkıp ABD Doları gibi rezerv para birimlerine geçişle sonuçlanır. Portföyün bir kısmını dövizde tutmak, hisse senedi piyasasındaki düşüşlere karşı doğal bir korunma sağlayabilir.

PORTFÖY DAĞILIMIYLA RİSK AZALTMA

Volatiliteyi yönetmenin en temel, en basit ve belki de en etkili uzun vadeli stratejisi, portföyünüzü doğru bir şekilde çeşitlendirmektir. Bu, aktif bir korunma stratejisinden ziyade, portföyünüzün DNA'sını fırtınalara dayanıklı hale getiren pasif bir korunma yöntemidir.

Varlık Sınıfı Çeşitlendirmesi

"Bütün yumurtaları aynı sepete koyma" atasözünün finansal karşılığıdır. Temel mantık, farklı varlık sınıflarının (hisse senetleri, tahviller, emtialar, nakit) her zaman aynı anda aynı yönde hareket etmemesidir.

• Senaryo: Sadece hisse senetlerinden oluşan bir portföy, piyasadaki sert bir düşüşte tamamen kırmızıya bürünür. Ancak içinde %60 hisse senedi, %30 tahvil/bono ve %10 altın bulunan dengeli bir portföy, aynı düşüşten çok daha az etkilenir. Çünkü hisseler düşerken, yatırımcıların güvenli liman olarak gördüğü tahvil ve altına talep artabilir ve bu varlıkların değeri yükselebilir. Bu, portföyün toplam değerindeki düşüşü yastıklayarak dalgalanmayı (volatiliteyi) azaltır.

Sektörel ve Coğrafi Çeşitlendirme

Çeşitlendirmeyi sadece varlık sınıfları arasında değil, aynı zamanda
varlık sınıflarının kendi içinde de yapmak önemlidir.

• Sektörel: Hisse senedi portföyünüzün tamamını teknoloji veya sanayi gibi döngüsel ve yüksek volatiliteye sahip sektörlere yatırmak yerine, portföyünüze gıda, sağlık, telekomünikasyon gibi kriz anlarında bile talebi devam eden "defansif" ve daha düşük volatiliteli sektörlerden de şirketler ekleyin.

• Coğrafi: Mümkünse, tüm yatırımınızı tek bir ülke piyasasına (Borsa İstanbul) bağlamayın. Portföyünüzün bir kısmını, farklı ekonomik dinamiklere sahip gelişmiş ülke piyasalarını (örneğin S&P 500 endeksi) veya diğer gelişmekte olan ülke borsalarını takip eden yatırım fonları aracılığıyla yurt dışına dağıtın. Bu, sizi Türkiye'ye özgü risklerden ve volatiliteden korur.

SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)

****1. Sıfır volatilite iyi bir şey midir? Hayır. Sıfır volatilite, fiyatların hiç hareket etmediği anlamına gelir. Fiyat hareketi olmadan da kâr elde etme potansiyeli olmaz. Amaç, volatiliteyi sıfırlamak değil, yönetilebilir bir seviyede tutmaktır.

2. Tarihsel Volatilite ile Zımni (Beklenen) Volatilite arasındaki fark nedir? Tarihsel volatilite, bir varlığın geçmişteki fiyat hareketlerinin istatistiksel bir ölçümüdür. Zımni (Implied) volatilite ise, VIX endeksi gibi, piyasanın geleceğe yönelik oynaklık beklentisini yansıtır.

3. Doğrudan VIX endeksine yatırım yapabilir miyim? Evet, VIX endeksini takip eden Borsa Yatırım Fonları (ETF'ler) ve vadeli işlem sözleşmeleri aracılığıyla uluslararası piyasalarda VIX'e yatırım yapmak mümkündür. Ancak bunlar çok riskli ve karmaşık ürünlerdir.

4. Korunma (hedge) için en iyi varlık hangisidir? "En iyi" tek bir varlık yoktur. Bu, piyasa koşullarına bağlıdır. Bazen altın en iyi korumayı sağlarken, bazen ABD Doları veya VİOP kontratları daha etkili olabilir.

5. Portföy çeşitlendirmesi zarara karşı bir garanti midir? Hayır, garanti değildir. 2008 Küresel Finans Krizi gibi çok büyük sistemik krizlerde, tüm varlık sınıfları aynı anda düşebilir. Ancak çeşitlendirme, normal piyasa koşullarındaki dalgalanmalara karşı portföyün direncini önemli ölçüde artıran en etkili yöntemdir.

6. "Kara Kuğu" (Black Swan) olayı nedir? Bu, kimsenin öngörmediği, son derece nadir görülen ve piyasalarda aşırı volatiliteye ve yıkıma yol açan olayları (Örn: COVID-19 pandemisinin başlangıcı) tanımlamak için kullanılan bir terimdir.

7. Portföyümü ne sıklıkla yeniden dengelemeliyim? Genel kabul gören yaklaşım, portföyünüzdeki varlık dağılımı hedeflerinizden saptığında (örn: %60 hisse hedefiniz %70'e çıktığında) veya yılda bir kez gibi periyodik olarak yeniden dengeleme (rebalancing) yapmaktır.

8. Zarar-durdur (stop-loss) emri volatiliteyi yönetmeye yardımcı olur mu? Evet, bireysel hisse bazında volatiliteyi yönetmenin en etkili mikro aracıdır. Portföyünüzdeki tek bir hissenin aşırı negatif volatilitesinin tüm portföyünüze zarar vermesini engeller.

9. Hangi sektörler "defansif" (düşük volatiliteli) olarak kabul edilir? Genellikle temel tüketim (gıda, perakende), sağlık, telekomünikasyon ve kamu hizmetleri (elektrik, su) gibi ekonomik kriz anlarında bile talebi çok fazla düşmeyen sektörler defansif olarak kabul edilir.

10. Beta katsayısı ile volatilite arasındaki ilişki nedir? Beta, bir hissenin volatilitesini piyasanın geneline (BIST 100) göre ölçer. Beta'sı 1.5 olan bir hisse, piyasa %1 yükseldiğinde %1.5 yükselme, piyasa %1 düştüğünde ise %1.5 düşme eğilimindedir. Yani piyasadan %50 daha volatildir. Portföyünüzün toplam Beta'sını düşürmek, genel volatilitesini azaltmanıza yardımcı olur.