Borsada Zarar-Durdur (Stop-Loss) emri nasıl ayarlanır?

Portföyünüzü beklenmedik ve sert düşüşlerden korumanın, küçük bir zararın dev bir hasara dönüşmesini engellemenin ve en önemlisi, yatırım kararlarınıza duyguları karıştırmamanın tek bir yolu vardır: Zarar-Durdur (Stop-Loss) emri.

Stop-loss, bir yatırımcının cephaneliğindeki en kritik risk yönetimi aracıdır. O, pozisyonunuz ters gitmeye başladığında sizin yerinize tetiği çeken duygusuz bir asker, arabanız kontrolden çıkmaya başladığında devreye giren otomatik bir acil durum frenidir. Ancak bu fren sistemini doğru şekilde ayarlamak ve kullanmak, en az ne zaman gaza basılacağını bilmek kadar hayati bir sanattır. Birçok yatırımcı stop-loss kullanmanın önemini bilir, ancak bu emri nereye ve nasıl koyacağını bilmediği için ya potansiyel kazançları kaçırır ya da gereksiz yere pozisyonunu kapatır.

Bu rehberde, zarar-durdur emrinin ne olduğundan ve psikolojik öneminden başlayarak, doğru fiyat seviyesini belirlemenin profesyonel yöntemlerini, farklı emir türlerinin avantaj ve dezavantajlarını ve bu aracı bir risk yönetimi ustası gibi kullanmanız için pratik ipuçlarını en ince detaylarına kadar inceleyeceğiz.

STOP-LOSS EMRİ NEDİR VE PSİKOLOJİK ÖNEMİ NEDİR?

Zarar-Durdur (Stop-Loss) emri, sahip olduğunuz bir hisse senedinin fiyatı, önceden belirlediğiniz bir "tetikleme" (stop) fiyatına düştüğünde, aracı kurumunuza o hisseyi otomatik olarak satması için verdiğiniz şartlı bir emirdir. Temel amacı, adından da anlaşılacağı gibi, o pozisyondaki potansiyel zararınızı önceden belirlediğiniz bir seviyede sınırlamaktır.

Ancak stop-loss'un teknik öneminden çok daha büyük bir psikolojik önemi vardır. Bir pozisyon zarara geçtiğinde, yatırımcı iki büyük düşmanla karşı karşıya kalır:

1. Umut: "Biraz daha bekleyeyim, nasılsa döner" düşüncesi. Bu umut, genellikle küçük ve yönetilebilir bir zararın, portföyde ciddi hasara yol açan büyük bir kayba dönüşmesinin en temel nedenidir.

2. Korku ve Panik: Fiyatlar hızla düşmeye başladığında, mantıklı düşünme yetisi kaybolur ve yatırımcı genellikle en dip seviyeden, en büyük zararla panik satışı yapar.
Stop-loss emri, bu iki duygusal tuzağı da ortadan kaldırır. Çünkü stop-loss kararını, pozisyonu açarken, henüz piyasa sakinken ve mantığınız devredeyken verirsiniz. Piyasa çalkantılı hale geldiğinde ise sizin yerinize, önceden aldığınız bu rasyonel karar otomatik olarak uygulanır. Bu, sizi hem umudun getireceği felç edici bekleyişten hem de paniğin getireceği yıkıcı kararlardan korur.

FİYAT SEVİYESİNİN BELİRLENMESİ

Bir stop-loss emrinin etkinliği, tamamen doğru fiyat seviyesine yerleştirilmesine bağlıdır. Çok yakına koyarsanız, hissenin normal günlük dalgalanmaları bile emrinizi tetikleyerek sizi pozisyondan erken çıkarabilir ("stop out" olmak). Çok uzağa koyarsanız da, amacı olan zarar sınırlama işlevini yitirir. İşte doğru seviyeyi belirlemek için kullanılan en yaygın yöntemler:

YÜZDE METODU (BAŞLANGIÇ SEVİYESİ)

• Nasıl Çalışır? Alış fiyatınızın belirli bir yüzdesi altına stop-loss koymaktır. Örneğin, bir hisseyi 100 TL'den aldınız ve kendinize en fazla %8'lik bir kayıp payı tanıdınız. Bu durumda stop-loss emrinizi 92 TL'ye koyarsınız.

• Avantajı: Basit, anlaşılır ve uygulaması kolaydır. Özellikle yeni başlayanlar için bir başlangıç noktası olabilir.

• Dezavantajı: Tamamen keyfidir ve hissenin kendi karakterini (volatilitesini) veya piyasa yapısını dikkate almaz. Örneğin, BIST 30'daki istikrarlı bir holding hissesi için %8'lik bir düşüş önemli bir sinyal olabilirken, yüksek volatiliteye sahip bir teknoloji hissesi için bu sadece normal bir gün içi dalgalanma olabilir.

TEKNİK ANALİZ VE DESTEK SEVİYELERİ METODU (ORTA/İLERİ SEVİYE)

• Nasıl Çalışır? Bu, profesyonel yatırımcıların en sık kullandığı yöntemdir. Stop-loss seviyesi, hisse senedi grafiğindeki önemli bir teknik destek seviyesinin hemen altına yerleştirilir.

• Destek Seviyesi Nedir? Fiyatların düşerken alıcıların devreye girdiği ve düşüşü durdurduğu düşünülen fiyat bölgeleridir. Önemli destek seviyeleri şunlar olabilir:

Önceki Dip Noktaları (Swing Lows): Grafikteki son belirgin dip seviyesinin biraz altı.

Hareketli Ortalamalar (MA): Özellikle 50 günlük veya 200 günlük gibi sık takip edilen hareketli ortalamaların hemen altı.

Yükselen Trend Çizgileri: Bir yükseliş trendi boyunca çizilen trend çizgisinin hemen altı.

• Neden İşe Yarar?

Çünkü önemli bir destek seviyesinin kırılması, genellikle satıcıların kontrolü ele geçirdiğinin ve düşüş trendinin devam edebileceğinin teknik bir teyididir. Bu nedenle, pozisyondan çıkmak için keyfi bir yüzde yerine, piyasanın yapısına dayalı mantıklı bir gerekçe sunar.

VOLATİLİTE BAZLI METOT (İLERİ SEVİYE)

• Nasıl Çalışır? Bu yöntemde, stop-loss seviyesini belirlemek için hissenin mevcut oynaklığını (volatilitesini) ölçen teknik göstergeler kullanılır. En yaygın olanı Ortalama Gerçek Aralık (Average True Range - ATR) göstergesidir. Örneğin, bir hissenin günlük ATR değeri 2 TL ise, bu hissenin günde ortalama 2 TL'lik bir fiyat aralığında hareket ettiğini gösterir. Yatırımcı, stop-loss seviyesini alış fiyatının "2 x ATR" (yani 4 TL) altına koyarak, hissenin normal günlük "gürültüsünden" etkilenmeyecek bir güvenlik marjı bırakmış olur.

• Avantajı: Her hissenin kendi karakterine ve mevcut piyasa koşullarına dinamik olarak uyum sağlar. Yüksek volatiliteye sahip bir hisseye daha geniş, düşük volatiliteye sahip bir hisseye ise daha dar bir stop-loss mesafesi tanır.

Platformda Stop-Loss Emri Nasıl Girilir?

Stop-loss emri (aracı kurum platformlarında genellikle "Şartlı Emir" veya "Zincir Emir" menüleri altında bulunur) girmek, normal bir alım/satım emri girmeye benzer:

1. Portföyünüzdeki ilgili hisse için "Sat" ekranını açın.

2. Emir tipi olarak standart "Limit" veya "Piyasa" yerine, "Stop-Loss" veya "Şartlı Emir" seçeneğini seçin.

3. Tetikleme Fiyatı (Aktivasyon Fiyatı): Emrinizin devreye girmesini istediğiniz fiyat seviyesini bu alana girin. (Örn: 92.00 TL).

4. Emir Tipi: Tetikleme fiyatına ulaşıldığında, sistemin hangi türde bir satış emri göndereceğini seçin. Bu genellikle "Piyasa" veya "Limit" olur.

5. Limit Fiyatı (Eğer Stop-Limit Seçtiyseniz): Eğer "Limit" seçeneğini seçtiyseniz, hisseyi satmaya razı olduğunuz en düşük fiyatı bu alana girmeniz gerekir (Örn: 91.90 TL).

6. Emrinizin geçerlilik süresini (örn: Günlük, İptale Kadar Geçerli) seçin ve emri onaylayın.

EMİR TÜRLERİ VE İŞLEM ÜCRETİ KARŞILAŞTIRMASI

Stop-loss emri verdiğinizde, tetiklendikten sonra ne olacağını belirleyen iki ana tür vardır:

Stop-Loss Piyasa Emri (Klasik Stop-Loss)

• Nasıl Çalışır? Fiyat, belirlediğiniz tetikleme seviyesine (örn: 92.00 TL) ulaştığında, aracı kurumunuz borsaya anında bir "Piyasa Satış Emri" gönderir. Emir, o anda mevcut olan en iyi fiyattan hemen gerçekleşir.

• Avantajı: Satışın gerçekleşmesi garantidir. Fiyat ne kadar düşerse düşsün, pozisyonunuz mutlaka kapatılır.

• Dezavantajı: Fiyat kayması (slippage) riski taşır. Piyasada ani ve sert bir düşüş yaşanırsa veya fiyat boşluklu (gap) açılırsa, emrinizin gerçekleştiği fiyat tetikleme fiyatınızdan çok daha düşük olabilir.

Stop-Limit Emri

• Nasıl Çalışır? İki farklı fiyat seviyesi belirlersiniz: Tetikleme Fiyatı (örn: 92.00 TL) ve Limit Fiyatı (örn: 91.90 TL). Fiyat 92.00 TL'ye düştüğünde, sistem borsaya 91.90 TL fiyatlı bir "Limit Satış Emri" gönderir. Bu, hissenizin 91.90 TL'den veya daha yüksek bir fiyattan satılacağı anlamına gelir.

• Avantajı: Sizi fiyat kayması riskinden korur. Satış fiyatınızın alt sınırını kontrol etmenizi sağlar.

• Dezavantajı: Satışın gerçekleşmesi garanti değildir. Eğer fiyat çok hızlı bir şekilde 92.00 TL'den 91.80 TL'ye düşer ve arada hiç 91.90 TL veya üzerinden işlem görmezse, emriniz tetiklenir ama asla gerçekleşmez. Bu durumda, hızla düşen bir hissede pozisyonda kilitli kalabilirsiniz.

İşlem Ücreti Karşılaştırması

Stop-loss emriyle ilgili yaygın bir yanılgı, bunun ek bir maliyeti olduğudur. Bu doğru değildir.

• Stop-loss emri vermek ücretsizdir.

• Standart aracı kurum komisyonunuz, sadece ve sadece stop-loss emriniz tetiklendiğinde ve satış işlemi gerçekleştiğinde alınır.

• Bu komisyon oranı, normal bir satış emri verdiğinizde ödeyeceğiniz komisyon oranıyla tamamen aynıdır. Stop-loss olduğu için ek bir ücret veya farklı bir tarife uygulanmaz.

RİSK YÖNETİMİ PRATİK İPUÇLARI

• Kural 1: Stop-Loss Seviyesini Asla Aşağı Çekmeyin! Bir pozisyon zarara girdiğinde ve fiyat stop seviyenize yaklaştığında, "biraz daha pay bırakayım" diyerek stop emrini daha da aşağıya çekmek, yapılan en ölümcül hatadır. Bu, planınızı ihlal etmek ve duygusal karar vermek demektir.

• Kârı Korumak İçin Stop'u Yukarı Taşıyın: Bir hisse senedi aldıktan sonra fiyat yükselmeye başlarsa, kârınızı korumak için stop-loss emrinizi de yukarı taşıyın. Örneğin, 100 TL'den aldığınız ve 92 TL'ye stop koyduğunuz hisse 120 TL'ye yükseldiğinde, stop emrinizi 110 TL'ye çekebilirsiniz. Buna "İz Süren Stop" (Trailing Stop) denir.

• Pozisyon Büyüklüğünüzü Stop Seviyesine Göre Ayarlayın: Bir işlemde toplam portföyünüzün en fazla %1'ini riske atmak istediğinizi varsayalım. Eğer stop-loss seviyeniz alış fiyatınızın %10 altındaysa, bu hisseye toplam portföyünüzün en fazla %10'u ile yatırım yapmalısınız (%10'luk yatırımın %10'luk kaybı = toplam portföyün %1'i).

• Yuvarlak Rakamlardan Kaçının: Birçok yatırımcı stop emirlerini 50.00 TL, 100.00 TL gibi net rakamlara koyma eğilimindedir. Bu seviyelerde emir birikmesi olabileceğinden, stop emrinizi 49.85 TL veya 99.80 TL gibi bu seviyelerin hemen altına koymak daha stratejik olabilir.

SIKÇA SORULAN SORULAR (SSS)

1. Stop-loss emrini alım yapmak için de kullanabilir miyim? Evet, buna "Buy Stop Order" (Alış Stop Emri) denir. Belirli bir direnç seviyesinin kırılması durumunda, yükseliş trendine katılmak için kullanılır.

2. "İz Süren Stop" (Trailing Stop) nedir? Bu, hisse fiyatı yükseldikçe otomatik olarak yukarı hareket eden, ancak fiyat düştüğünde sabit kalan dinamik bir stop-loss emridir. Kârı maksimize etmeyi hedefler. Birçok aracı kurum bu özelliği sunar

3. Uzun vadeli yatırımcılar da stop-loss kullanmalı mı? Evet, ancak daha geniş bir marjla. Uzun vadeli bir yatırımcı, stop seviyesini günlük dalgalanmalardan etkilenmeyecek şekilde, örneğin 200 günlük hareketli ortalama gibi çok önemli ve uzun vadeli bir destek seviyesinin altına koyabilir.

4. Stop-loss emrim neden belirlediğim fiyattan daha düşük bir fiyattan gerçekleşti? Çünkü büyük ihtimalle "Stop-Loss Piyasa Emri" kullandınız ve piyasada fiyat kayması (slippage) yaşandı. Bu, özellikle piyasanın çok hızlı hareket ettiği anlarda veya sabah açılıştaki fiyat boşluklarında normaldir.

5. Stop-loss emrimi bir günden daha uzun süre geçerli kılabilir miyim? Evet. Emir girerken geçerlilik süresini "İptale Kadar Geçerli" (İKG) veya benzeri bir seçenekle (aracı kurumunuza bağlı olarak) ayarlayarak, siz iptal edene kadar aktif kalmasını sağlayabilirsiniz.

6. Stop-loss beni tüm zararlardan korur mu? Hayır. Sizi önceden planladığınız zarardan daha büyük ve kontrolsüz bir zarardan korur. Fiyat boşlukları (gap) nedeniyle planladığınızdan biraz daha fazla kaybedebilirsiniz, ancak felaket senaryolarını engeller.

7. Stop-loss kullanmak zorunda mıyım? Hayır, teknik olarak zorunda değilsiniz. Ancak disiplinli bir risk yönetimi stratejisi uygulamak ve duygusal kararlardan kaçınmak isteyen her yatırımcı için şiddetle tavsiye edilir.

8. Stop-loss için "mükemmel" bir yüzde var mıdır? Hayır. Mükemmel yüzde diye bir şey yoktur. En iyi yaklaşım, yüzde metodundan ziyade, hissenin kendi teknik yapısına ve volatilitesine dayalı destek seviyelerini veya ATR gibi göstergeleri kullanmaktır.

9. Hisse temettü ödediğinde stop-loss emrime ne olur? Temettü ödemesi sonrası hisse fiyatı teknik olarak ödenen temettü kadar düştüğü için, eğer stop-loss emrinizi bu durumu göz önünde bulundurarak güncellemezseniz, emriniz istemeden tetiklenebilir. Bu nedenle temettü dönemlerinde stop emirlerini gözden geçirmek önemlidir.

10. Stop-loss emrim neden tetiklenmedi? Bunun en yaygın nedeni, "Stop-Limit" emri kullanmanız ve fiyatın, tetikleme fiyatınıza değdikten sonra limit fiyatınıza hiç uğramadan daha da altına düşmesidir. Bu, Stop-Limit emrinin en büyük riskidir.